Stadswacht was in de jaren 1980 in Nederland en België de term voor een gemeentelijk toezichthouder. In Nederland zijn later de aanduidingen 'toezichthouder' en 'handhaver' in zwang gekomen. In België noemt men deze functionaris ook wel 'gemeenschapswacht' of 'gemachtigd opzichter'. Het toezichthouden op- en handhaven van de regels met betrekking tot de openbare ruimte en veiligheid zijn verantwoordelijkheden van een gemeente. Er wordt waar nodig samengewerkt met de plaatselijke of regionale politie-eenheid. De taken en – politiële en justitiële – bevoegdheden verschillen in Nederland en België.
Toezichthouders hebben niet dezelfde bevoegdheden als opsporingsambtenaren. Zij kunnen geen processen-verbaal (ook wel bekend als bekeuring of een boete) uitschrijven. Zij hebben wel andere bevoegdheden en kunnen een bestuurlijke rapportage of een verslag/rapport van hun bevindingen opmaken, waarvan bestuurlijke straf- of herstelmaatregelen het gevolg kunnen zijn, zoals een bestuurlijk boete of last onder dwangsom.
Handhavers dienen minimaal op niveau drie van het middelbaar beroepsonderwijs opgeleid te zijn, permanente her- en bijscholing te krijgen en bij een bij ministeriële regeling aangewezen exameninstituut examen af te leggen. Als handhavers voorzien zijn van politie- en geweldsbevoegdheden dienen ze jaarlijks getraind en getoetst te worden door examinatoren van de politieacademie om gebruik te mogen maken van die bevoegdheden. Handhavers zijn aangesteld in de meeste grote steden, maar ook in middel- en kleine gemeenten.
De functie van gemeentelijk handhaver heeft voor wat betreft taak, opleiding en inbedding in het rechtssysteem overeenkomsten met de Franse Police Municipale. De laatste zijn ook beperkt in taak, bevoegdheden, bewapening en direct geschakeld aan de Police Nationale of de Gendarmerie.