Turukki

Turukki və ya Turuk — E.ə. XX–e.ə. XIX əsrlərdə Cənubi Azərbaycanda və Xəzərin cənub hissəsində yaşamış qədim Türk^[1] tayfalarından biri. Quti dövlətinin parçalanmasından sonra turuklar Azərbaycan ərazisində – gələcək Midiya erkən dövlətinin formalaşacağı yerdə kiçik çarlıqlarını qurmuşlar.

Miladdan öncə minillər boyu qədim Azərbaycanda yaşayan türk boyları 3–4 min il əvvəl müxtəlif qollara ayrılmış, bir qolu Türkistan tərəfə köçmüş, digər qolu isə Urmu gölü hövzəsində qalmışdır. Şərqə gedən türklər V əsrdən sonra böyük Göytürk İmperiyasını qurmuşlar. Bu türklər haqqında Çin mənbələrində, Orxon-Yenisey türk abidələrində və digər qaynaqlarda kifayət qədər məlumat vardır. Müxtəlif dillərdə yazılmış sənədlərdə tukyu (çin), türküt (monqol), tork (fars, erməni) və öz dillərində türük, türk adlanan türklərin şərq qolu elmi ədəbiyatda geniş işıqlandırılmışdır, lakin Ata yurdda qalan türklər barədə bunu söyləmək olmaz, çünki indiyə qədər bu sahədə tədqiqat aparılmamış, yalnız akkad yazılarında bir-iki yerdə adı turukki şəklində oxunan tayfaların türk olması fikri söylənmişdir.^[2]

Qədim Azərbaycanda türk adlı boylar m.ö. III minildə qurulan Aratta, Quti, Lulu dövlətləri zamanında üzdə olmasalar da, həmin dövlətlərin qurulmasında digər türk boyları ilə birlikdə iştirak etmişlər. Quti sülaləsinin hakimiyətdə olduğu çağda (XXIII əsrdə) Akkad qoşununun quzey bölgələrdə vuruşduğu 17 tayfadan biri də tourki və ya turki şəklində xatırlanan boydur. Dəclə çayının yuxarı axarında subarların Turxu adlı şəhəri də sonrakı asur yazılarında qeyd olunur. Mari sənədlərində adı keçən türklər isə Dəclənin sol yaxalarında, Urmu gölü yaxınlığında yaşayırdılar. Quti eli (dövləti) dağılandan sonra üzə çıxan türk adlı boylar bu ərazilərdə quti, lulu, subar, kuman adlı digər türk boyları ilə birlikdə II minil boyu Asur, Hurri – Mitanni, Kassi, Babil və Elam dövlətlərinə qarşı vuruşmuşlar.

↑
*Barbara A. West, Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania, 1967, p. 826
- Martijn Theodor Houtsma, Encyclopedia of Islam, p. 142
- WİLHEM, Herausgegeben von Gernot, 2001, Studien zu den Bogazköy-Texten, Akten des IV. Internationalen Kongresses für Hethitologie Würzburg 4-8 October 1999, Wiesbaden
- Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Türk dünyası araştırmaları, 2004, page 35: Kuzey Mezopotamya'da Yafes soyundan kalan küçük bir kısım Türk kavmi, yani Gutium veya Turukkular ise zamanla ya millî ...
- Fritz Hommel – Geschichte Babyloniens und Assyriens, 2016 (ilk yayım: 1885)
- Азярбайжан Милли Елмляр Академийасы Ялйазмалар Институту вя «Елм вя тящсил» няшриййаты - Филолоэийа мясяляляри No. 8. Бакы – 2013. ISSN 2224-9257. s.6-13.
- Казымов Г.Ш. Мцасир Азярбайъан дили. Морфолоэийа. Бакы, «Нурлан», 2010. s.4-6.
- LÂTİN ALFABESİNDEN KİRİL ALFABESİNE, KİRİL ALFABESİNDEN LÂTİN ALFABESİNE GEÇİŞ SÜRECİNDE AZERBAYCAN BASINI, Ankara Üniversitesi
- Turkic Peoples- Name Eymology Şablon:Webarşiv by Sjur C. Papazian, 30 November 2013:"...Turukkaeans (Turukkum, Turukku) were an ancient near eastern people in the northern parts of Mesopotamia..."
- Şablon:Kitap kaynağı
- Revue des Etudes Sud-Est Europennes,Tome XXXVII (nos 1-2.)- XXXVIII (nos 1-2.) 1999-2000: " The name 'Turk' in Mari texts ": "B. Landberger's thesis is confirmed by the fact that in 1800 B. C. name of Turuk (Türk) was mentioned several times in the tablets discovered in the Mari excavation."
- Martijn Theodor Houtsma, İslâm ansiklopedisi: İslâm âlemi tarih, coğrafya, etnoğrafya ve biyografya lûgati, 126-132. ciltler, 1950, s. 142: eski Ön-Asya çivi yazılı metinlerde görülen Turukkular (H. Z. Koşay, 1955) v.b. bizzat Türk adını taşıyan ...
- "A Story of Life & Death and Love & War" Arxivləşdirilib 2006-09-15 at the Wayback Machine Şablon:Webarşiv *** By H.M. Hubey *** Montclair State University. chapter 5.1: Middle East >>> Furthermore, it is exactly in this region that we find the names Kuman(ni), Turuk(ku), Khumuk(ku), Kashka/Kaska, Subar(tu), Kesh(i). It is very strange that Kumans, Kumuks, and Kashkai today speak Turkic or were Turkic speaking when they are known in history. The Sabirs (Turkic speaking) were also in the North Caucasus. The Kesh could be simply ‘people from Kesh/Kish’ which could have gotten the meaning of ‘people’ in Turkic (i.e. kişi). <<<
- F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri Bakı, 2006
- Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkül tarixindən, Bakı, 1994
- Z. Bünyadov, Y. Yusifov – Azərbaycan tarixi, Bakı, 2006
- Ernst Herzfeld: Archaeologische Mitteilungen aus Iran. Band 19. Dietrich Reimer, 1986, sayfa 90-93: „The tribes known under the name Su, Turukkaean and Lullubaean were differently named inhabitants of the Aratta country and probably belonged to the Altaic-Turkish language community. (...) According to the coincidence of territory, the Turukkaean, Su and Lullubaean language was related to the langeage of the Aratta population which was probably of Altaic-Turkic ethnolinguistic origin."
- Saak Tarontsi,Anatolia-Cradle of Mankind:We don't just deal with the prevailing influence of Sumerian language on ancient Turkish/Turukkean language with apparent evidence of lexical borrowings on a massive scale on numerous cases of syntactic,morphological and phonolagical convergense, [...]
- Dolukhanov, Pavel, 1994, Environment and Ethnicity in the Middle East, Aldershot, Avebury, cited in Suave Aydin, Trans., 1998, Old Middle East, Environment and Ethnic Structure (Eski Ortadoğu’da Çevre ve Etnik Yapı), Ankara; Derakhshani Jahanshah, 1998
- Derakhshani, Jahanshah, 1998; Aryans in Near Eastern sources of the 3rd and 2nd millennium BC (Arier in den nahöstlichen Quellen des 3 und 2 Jahrtausend) Chr. Teheran, 1-4
↑ F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri Bakı, 2006, səh. 40 – 46

[1] *Barbara A. West, Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania, 1967, p. 826
Martijn Theodor Houtsma, Encyclopedia of Islam, p. 142

WİLHEM, Herausgegeben von Gernot, 2001, Studien zu den Bogazköy-Texten, Akten des IV. Internationalen Kongresses für Hethitologie Würzburg 4-8 October 1999, Wiesbaden

Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Türk dünyası araştırmaları, 2004, page 35: Kuzey Mezopotamya'da Yafes soyundan kalan küçük bir kısım Türk kavmi, yani Gutium veya Turukkular ise zamanla ya millî ...

Fritz Hommel – Geschichte Babyloniens und Assyriens, 2016 (ilk yayım: 1885)

Азярбайжан Милли Елмляр Академийасы Ялйазмалар Институту вя «Елм вя тящсил» няшриййаты - Филолоэийа мясяляляри No. 8. Бакы – 2013. ISSN 2224-9257. s.6-13.

Казымов Г.Ш. Мцасир Азярбайъан дили. Морфолоэийа. Бакы, «Нурлан», 2010. s.4-6.

LÂTİN ALFABESİNDEN KİRİL ALFABESİNE, KİRİL ALFABESİNDEN LÂTİN ALFABESİNE GEÇİŞ SÜRECİNDE AZERBAYCAN BASINI, Ankara Üniversitesi

Turkic Peoples- Name Eymology Şablon:Webarşiv by Sjur C. Papazian, 30 November 2013:"...Turukkaeans (Turukkum, Turukku) were an ancient near eastern people in the northern parts of Mesopotamia..."

Şablon:Kitap kaynağı

Revue des Etudes Sud-Est Europennes,Tome XXXVII (nos 1-2.)- XXXVIII (nos 1-2.) 1999-2000: " The name 'Turk' in Mari texts ": "B. Landberger's thesis is confirmed by the fact that in 1800 B. C. name of Turuk (Türk) was mentioned several times in the tablets discovered in the Mari excavation."

Martijn Theodor Houtsma, İslâm ansiklopedisi: İslâm âlemi tarih, coğrafya, etnoğrafya ve biyografya lûgati, 126-132. ciltler, 1950, s. 142: eski Ön-Asya çivi yazılı metinlerde görülen Turukkular (H. Z. Koşay, 1955) v.b. bizzat Türk adını taşıyan ...

"A Story of Life & Death and Love & War" Arxivləşdirilib 2006-09-15 at the Wayback Machine Şablon:Webarşiv *** By H.M. Hubey *** Montclair State University. chapter 5.1: Middle East >>> Furthermore, it is exactly in this region that we find the names Kuman(ni), Turuk(ku), Khumuk(ku), Kashka/Kaska, Subar(tu), Kesh(i). It is very strange that Kumans, Kumuks, and Kashkai today speak Turkic or were Turkic speaking when they are known in history. The Sabirs (Turkic speaking) were also in the North Caucasus. The Kesh could be simply ‘people from Kesh/Kish’ which could have gotten the meaning of ‘people’ in Turkic (i.e. kişi). <<<

F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri Bakı, 2006

Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkül tarixindən, Bakı, 1994

Z. Bünyadov, Y. Yusifov – Azərbaycan tarixi, Bakı, 2006

Ernst Herzfeld: Archaeologische Mitteilungen aus Iran. Band 19. Dietrich Reimer, 1986, sayfa 90-93: „The tribes known under the name Su, Turukkaean and Lullubaean were differently named inhabitants of the Aratta country and probably belonged to the Altaic-Turkish language community. (...) According to the coincidence of territory, the Turukkaean, Su and Lullubaean language was related to the langeage of the Aratta population which was probably of Altaic-Turkic ethnolinguistic origin."

Saak Tarontsi,Anatolia-Cradle of Mankind:We don't just deal with the prevailing influence of Sumerian language on ancient Turkish/Turukkean language with apparent evidence of lexical borrowings on a massive scale on numerous cases of syntactic,morphological and phonolagical convergense, [...]

Dolukhanov, Pavel, 1994, Environment and Ethnicity in the Middle East, Aldershot, Avebury, cited in Suave Aydin, Trans., 1998, Old Middle East, Environment and Ethnic Structure (Eski Ortadoğu’da Çevre ve Etnik Yapı), Ankara; Derakhshani Jahanshah, 1998

Derakhshani, Jahanshah, 1998; Aryans in Near Eastern sources of the 3rd and 2nd millennium BC (Arier in den nahöstlichen Quellen des 3 und 2 Jahrtausend) Chr. Teheran, 1-4

[2] Martijn Theodor Houtsma, Encyclopedia of Islam, p. 142

[3] WİLHEM, Herausgegeben von Gernot, 2001, Studien zu den Bogazköy-Texten, Akten des IV. Internationalen Kongresses für Hethitologie Würzburg 4-8 October 1999, Wiesbaden

[4] Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Türk dünyası araştırmaları, 2004, page 35: Kuzey Mezopotamya'da Yafes soyundan kalan küçük bir kısım Türk kavmi, yani Gutium veya Turukkular ise zamanla ya millî ...

[5] Fritz Hommel – Geschichte Babyloniens und Assyriens, 2016 (ilk yayım: 1885)

[6] Азярбайжан Милли Елмляр Академийасы Ялйазмалар Институту вя «Елм вя тящсил» няшриййаты - Филолоэийа мясяляляри No. 8. Бакы – 2013. ISSN 2224-9257. s.6-13.

[7] Казымов Г.Ш. Мцасир Азярбайъан дили. Морфолоэийа. Бакы, «Нурлан», 2010. s.4-6.

[8] LÂTİN ALFABESİNDEN KİRİL ALFABESİNE, KİRİL ALFABESİNDEN LÂTİN ALFABESİNE GEÇİŞ SÜRECİNDE AZERBAYCAN BASINI, Ankara Üniversitesi

[9] Turkic Peoples- Name Eymology Şablon:Webarşiv by Sjur C. Papazian, 30 November 2013:"...Turukkaeans (Turukkum, Turukku) were an ancient near eastern people in the northern parts of Mesopotamia..."

[10] Şablon:Kitap kaynağı

[11] Revue des Etudes Sud-Est Europennes,Tome XXXVII (nos 1-2.)- XXXVIII (nos 1-2.) 1999-2000: " The name 'Turk' in Mari texts ": "B. Landberger's thesis is confirmed by the fact that in 1800 B. C. name of Turuk (Türk) was mentioned several times in the tablets discovered in the Mari excavation."

[12] Martijn Theodor Houtsma, İslâm ansiklopedisi: İslâm âlemi tarih, coğrafya, etnoğrafya ve biyografya lûgati, 126-132. ciltler, 1950, s. 142: eski Ön-Asya çivi yazılı metinlerde görülen Turukkular (H. Z. Koşay, 1955) v.b. bizzat Türk adını taşıyan ...

[13] "A Story of Life & Death and Love & War" Arxivləşdirilib 2006-09-15 at the Wayback Machine Şablon:Webarşiv *** By H.M. Hubey *** Montclair State University. chapter 5.1: Middle East >>> Furthermore, it is exactly in this region that we find the names Kuman(ni), Turuk(ku), Khumuk(ku), Kashka/Kaska, Subar(tu), Kesh(i). It is very strange that Kumans, Kumuks, and Kashkai today speak Turkic or were Turkic speaking when they are known in history. The Sabirs (Turkic speaking) were also in the North Caucasus. The Kesh could be simply ‘people from Kesh/Kish’ which could have gotten the meaning of ‘people’ in Turkic (i.e. kişi). <<<

[14] F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri Bakı, 2006

[15] Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkül tarixindən, Bakı, 1994

[16] Z. Bünyadov, Y. Yusifov – Azərbaycan tarixi, Bakı, 2006

[17] Ernst Herzfeld: Archaeologische Mitteilungen aus Iran. Band 19. Dietrich Reimer, 1986, sayfa 90-93: „The tribes known under the name Su, Turukkaean and Lullubaean were differently named inhabitants of the Aratta country and probably belonged to the Altaic-Turkish language community. (...) According to the coincidence of territory, the Turukkaean, Su and Lullubaean language was related to the langeage of the Aratta population which was probably of Altaic-Turkic ethnolinguistic origin."

[18] Saak Tarontsi,Anatolia-Cradle of Mankind:We don't just deal with the prevailing influence of Sumerian language on ancient Turkish/Turukkean language with apparent evidence of lexical borrowings on a massive scale on numerous cases of syntactic,morphological and phonolagical convergense, [...]

[19] Dolukhanov, Pavel, 1994, Environment and Ethnicity in the Middle East, Aldershot, Avebury, cited in Suave Aydin, Trans., 1998, Old Middle East, Environment and Ethnic Structure (Eski Ortadoğu’da Çevre ve Etnik Yapı), Ankara; Derakhshani Jahanshah, 1998

[20] Derakhshani, Jahanshah, 1998; Aryans in Near Eastern sources of the 3rd and 2nd millennium BC (Arier in den nahöstlichen Quellen des 3 und 2 Jahrtausend) Chr. Teheran, 1-4

[2] F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri Bakı, 2006, səh. 40 – 46

[1]

[2]

Turukki

From Wikipedia, the free encyclopedia · View on Wikipedia