Viki

Viki (ing. Wiki, ⁱ/ˈwɪki/, WIK-ee) — veb-brauzerdən istifadə edərək öz auditoriyası tərəfindən birgə redaktə edilən və idarə olunan onlayn hipermətn publikasiya. Tipik bir viki layihənin mövzuları və ya əhatə dairəsi üçün çoxlu səhifələrdən ibarətdir. Bu, ictimaiyyət üçün açıq ola bilər və ya daxili məlumat bazasını saxlamaq üçün təşkilat daxilində istifadə edilə bilər.

Yüz minlərlə, həm ictimai, həm də özəl vikilər, o cümlədən biliklərin idarə edilməsi resursları, qeydlər aparan alətlər, icma vebsaytları və intranetlər kimi fəaliyyət göstərən vikilər istifadə olunur. İlk viki proqram təminatı olan VikiVikiVebin yaradıcısı Vard Kanninqem vikini "işlənə biləcək ən sadə onlayn verilənlər bazası" kimi təsvir etmişdi.^[1] "Wiki" "sürətli" mənasını verən Havay sözüdür.^[2][3][4]

Vikilər başqa cür viki mühərrikləri kimi tanınan viki proqram təminatı ilə aktivləşdirilir. Bu, məzmun idarəetmə sisteminin bir forması olan viki mühərriki bloq proqramı kimi digər veb-əsaslı sistemlərdən məzmunun heç bir müəyyən edilmiş sahibi olmadan yaradılması ilə fərqlənir. Vikilərin özünəməxsus strukturu azdır və bu, strukturun müvafiq və istifadəçilərin ehtiyaclarına uyğun olaraq ortaya çıxmasına imkan verir.^[5] Viki mühərrikləri adətən məzmunu sadələşdirilmiş işarələmə dilindən istifadə edilməklə yazmağa və bəzən zəngin mətn redaktorunun köməyi ilə redaktə etməyə imkan verir.^[6] Həm müstəqil, həm də səhv izləmə sistemləri kimi digər proqram təminatının bir hissəsi olan onlarla müxtəlif viki mühərrikləri istifadə olunur. Bəzi viki mühərrikləri azad və açıq mənbəlidir, digərləri isə sahiblidir. Bəziləri müxtəlif funksiyalar üzərində nəzarətə icazə verir (giriş səviyyələri). Məsələn, redaktə hüquqları məzmunun dəyişdirilməsinə, əlavə edilməsinə və ya silinməsinə icazə verə bilər. Digərləri giriş nəzarətini tətbiq etmədən girişə icazə verə bilər. Məzmunu təşkil etmək üçün əlavə qaydalar tətbiq oluna bilər.

Onlayn ensiklopediya layihəsi Vikipediya ən məşhur viki-əsaslı vebsaytdır. Bu, 2007-ci ildən bəri daim ilk iyirmiliyə daxil olmuş və dünyada ən çox baxılan saytlardan biridir.^[7] Vikipediya tək bir viki deyil, hər biri müəyyən bir dilə aid olan yüzlərlə vikidən ibarət topludur. İngiliscə Vikipediya ən böyük məqalə kolleksiyasına malikdir. 2023-cü ilin iyulunda olan məlumata görə, burada 6 milyondan çox məqalə var.

1. ↑ Cunningham, Ward. "What is a Wiki". WikiWikiWeb. June 27, 2002. April 16, 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 10, 2008.
2. ↑ "Hawaiian Words; Hawaiian to English". mauimapp.com. September 14, 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 19, 2008.
3. ↑ Hasan, Heather, Wikipedia, 3.5 million articles and counting, New York : Rosen Central, 2012, səh. 11, ISBN 9781448855575, October 26, 2019 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: August 6, 2019
4. ↑ Andrews, Lorrin, A dictionary of the Hawaiian language to which is appended an English-Hawaiian vocabulary and a chronological table of remarkable events, Henry M. Whitney, 1865, səh. 514, August 15, 2014 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: June 1, 2014
5. ↑ Mitchell, Scott, Easy Wiki Hosting, Scott Hanselman's blog, and Snagging Screens, MSDN Magazine, July 2008, March 16, 2010 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: March 9, 2010
6. ↑ wiki // Encyclopædia Britannica, 1, London: Encyclopædia Britannica, Inc., 2007, April 24, 2008 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: April 10, 2008
7. ↑ "Alexa Top Sites". March 2, 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 1, 2016.