Paladij

Paladij,  ₄₆Pd

Paladij u periodnom sistemu
↓                                                                     ↓                                                             →                                                             →
Hemijski element, Simbol, Atomski broj	Paladij, Pd, 46
Serija	Prelazni metali
Grupa, Perioda, Blok	10, 5, d
Izgled	srebreno bijeli metal
Zastupljenost	1,1 · 10-6 %
Atomske osobine
Atomska masa	106,42(1)[1] u
Atomski radijus (izračunat)	140 (169) pm
Kovalentni radijus	139 pm
Van der Waalsov radijus	163 pm
Elektronska konfiguracija	[Kr] 4d105s0
Broj elektrona u energetskom nivou	2, 8, 18, 18, 0
1. energija ionizacije	804,4 kJ/mol
2. energija ionizacije	1870 kJ/mol
3. energija ionizacije	3177 kJ/mol
Fizikalne osobine
Agregatno stanje	čvrsto
Mohsova skala tvrdoće	4,75
Kristalna struktura	kubna plošno centrirana
Gustoća	11990[2] kg/m3 pri 293,15 K
Magnetizam	paramagnetičan (${\displaystyle \chi _{m}}$ = 8,0 · 10−4)[3]
Tačka topljenja	1828,05 K (1554,90 °C)
Tačka ključanja	3233-3236 K (2960[4]-2963[5] °C)
Molarni volumen	8,56 · 10-6 m3/mol
Toplota isparavanja	380[4] kJ/mol
Toplota topljenja	17,6 kJ/mol
Pritisak pare	1,33 Pa pri 1825 K
Brzina zvuka	3070 m/s pri 293,15 K
Specifična toplota	240[6] J/(kg · K)
Specifična električna provodljivost	9,26 · 106 S/m
Toplotna provodljivost	72 W/(m · K)
Hemijske osobine
Oksidacioni broj	0, +2, +4
Oksid	PdO
Elektrodni potencijal	0,915 V (Pd2+ + 2e- → Pd)
Elektronegativnost	2,20 (Pauling-skala)
Izotopi
Izo RP t1/2 RA ER (MeV) PR 100Pd sin 3,63 d ε 1,593 100Rh 101Pd sin 8,47 h ε 1,980 101Rh 102Pd 1,02 % Stabilan 103Pd sin 16,991 d ε 0,543 103Rh 104Pd 11,14 % Stabilan 105Pd 22,33 % Stabilan 106Pd 27,33 % Stabilan 107Pd sin 6,5 · 106 god β- 0,033 107Ag 108Pd 26,46 % Stabilan 109Pd sin 13,7012 h β- 1,116 109Ag 110Pd 11,72 % Stabilan 111Pd sin 23,4 min β- 2,190 111Ag 112Pd sin 21,03 h β- 0,288 112Ag
Sigurnosno obavještenje
Oznake upozorenja prah F Lahko zapaljivo Xi Nadražujuće
Obavještenja o riziku i sigurnosti	R: 11-36/37/38 S: 7/9-16-26-36
Ako je moguće i u upotrebi, koriste se osnovne SI jedinice. Ako nije drugačije označeno, svi podaci dobijeni su mjerenjima u normalnim uvjetima.

Paladij je hemijski element sa simbolom Pd i atomskim brojem 46. On je rijetki, blistavi srebreno-bijeli metal, kojeg je 1803. otkrio William Hyde Wollaston. Dobio je ime po asteroidu Pallasu, a koji je i sam dobio naziv po epitetu grčke božice Atine, kada je ona ubila Paladu, Tritonovu kćerku. Paladij, platina, rodij, rutenij, iridij i osmij čine grupu elemenata koja se naziva platinska grupa metala. Oni imaju dosta slične hemijske osobine, a paladij ima najnižu tačku topljenja i najmanju gustoću među njima.

Više od polovine proizvodnje paladija i njegovog kongenera platine koristi se za katalitičke konvertere za vozila, gdje se preko 90% štetnih gasova iz automobilskih auspuha (ugljikovodika, ugljik-monoksida i dušik-dioksida) pretvara u manje štetne supstance (dušik, ugljik-dioksid i vodenu paru). Paladij se također koristi i u elektronici, zubnoj medicini i medicini uopće, prečišćavanju vodika, hemijskim aplikacijama, prečišćavanju površinskih voda te za izradu nakita. Paladij igra ključnu ulogu u tehnologiji gorivih ćelija, gdje se kombinacijom vodika i kisika proizvode električna energija, toplota i voda.

Depoziti ruda paladija i drugih metala iz platinske grupe su rijetki, a najobilatiji depoziti pronađeni su u pojasu norita u Bushveld kompleksu, koji se pokriva Transvaalski bazen u Južnoafričkoj Republici, te u kompleksu Stillwater u Montani u SAD-u, u distriktu Thunder Bay u Ontariju u Kanadi i kompleksu Norilsk u Rusiji. Osim toga, jedan od važnih izvora paladija i recikliranje, većinom iz rashodovanih katalitičkih konvertora. Brojne aplikacije i ograničeni izvori paladija uzrok su da je ovaj metal ima veliki značaj među berzanskim investitorima.

1. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom ciaaw
2. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom greenwood
3. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom weast
4. ^ ^{a b} Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom zhang
5. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom crclide
6. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom Chemicool