Castell Coety

Castell Coety

Math	castell
Sefydlwyd	11 g
Daearyddiaeth
Lleoliad	Coety Uchaf
Sir	Pen-y-bont ar Ogwr
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	66.6 metr
Cyfesurynnau	51.522119°N 3.553399°W
Rheolir gan	Cadw
Perchnogaeth	Cadw
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd I, heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Dynodwr Cadw	GM004
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Castell Normanaidd yn ne Cymru yw Castell Coety. Fe'i lleolir yng nghymuned Coety Uchaf ym mwrdeisdref sirol Pen-y-bont ar Ogwr. Mae'r castell yng ngofal Cadw ac ar agor i'r cyhoedd.

Mae'r cylchfur yn dyddio o'r 11g yn wreiddiol, ond gydag ychwanegiadau diweddarach ac yn cynnwys gorthwr, llenfur o ddiwedd y 12g, lle tân y gegin (14g) a phorthdy o'r 15g. Dyma oedd prif ganolfan teulu'r Turberville a fu mor ormesol a chreulon tuag at y Cymry lleol. Disgrifir Payn de Turberville gan olygyddion Gwyddoniadur Cymru fel 'un a oedd y bleidiol i lanhau ethnig yn ei arglwyddiaeth' ac yn un o weinyddwyr Morgannwg, yn dilyn gilbert de Clare yn 1314.^[1]

Ceir tystiolaeth o sawl datblygiad pensaeriol: y cyntaf tuag 1100, 12g, 14g ac yna'r 15g.^[2]

Roedd Arglwyddiaeth Coety'n un o sawl arglwyddiaeth o fewn Morgannwg, ac yn un o'r cyfoethocaf. Yn 1400 deilydd yr Arglwyddiaeth oedd Syr Lawrence Berkerolles (m. 1411), a fu'n trigo yno ers 1384. Etifeddodd y castell (a Castell Newydd, Pen-y-bont ar Ogwr, Llanharri a Newland Castle, Swydd Amwythig) gan ei fam Katherine Turbeville. Aeth ati i gryfhau a dodrefnu ei gastell, gan orffen ychydig cyn y cafwyd gwarchae dan arweiniad Owain Glyn Dŵr, Tywysog Cymru.

1. ↑ Gwyddoniadur Cymru; Gwasg Prifysgol Cymru; 2008; tud 180.
2. ↑ Adroddiad a arianwyd gan Lywodraeth Cymru; awdur - Dr Adam Chapman; 2013.