Cyrch a chwta

Y pedwar mesur ar hugain

Y pedwar mesur ar hugain yw'r gyfundrefn o fesurau caeth a ddaeth yn ganon awdurdodol ym marddoniaeth Gymraeg yr Oesoedd Canol Diweddar, sef cyfnod Beirdd yr Uchelwyr. Rhestr Awdl gywydd Byr a thoddaid Clogyrnach Cyhydedd fer Cyhydedd hir Cyhydedd naw ban Cyrch a chwta Cywydd deuair fyrion Cywydd deuair hirion Cywydd llosgyrnog Englyn cyrch Englyn milwr Englyn penfyr Englyn proest cyfnewidiog Englyn proest cadwynog Englyn unodl union Englyn unodl crwca Gwawdodyn byr Gwawdodyn hir Hir a thoddaid Rhupunt byr Rhupunt hir Tawddgyrch cadwynog Toddaid Y blwch hwn: gweld • sgwrs • golygu

Y blwch hwn: gweld • sgwrs • golygu

Mae Cyrch a chwta yn un o Bedwar Mesur ar Hugain Cerdd Dafod.

Llunnir cyrch a chwta gyda chwe llinell saith sillaf gyda phennill o awdl-gywydd yn eu dilyn, gan gynnal un brifodl. Dyma enghraifft o waith Goronwy Owen:^[1]

Neud esgud un a'i dysgo,

Nid cywraint ond a'i caro,

Nid mydrwr ond a'i medro,

Nid cynnil ond a'i cano,

Nid pencerdd ond a'i pyncio,

Nid gwallus ond a gollo

Natur ei iaith, nid da'r wedd;

Nid rhinwedd ond ar honno.

Mae'r chwe llinell gyntaf yn odli, gydag aceniad y prifodlau yn rhydd. Odla'r llinell olaf gyda'r chwe llinell gyntaf, a cheir odl gyrch rhwng terfyn y seithfed linell a gorffwysfa'r llinell glo i gwblhau'r awdl-gywydd.

Yn ôl y llawysgrifau, un o'r tri mesur y meddyliawdd Einion Offeiriad amdanynt yw cyrch a chwta. Y ddau arall yw'r hir-a-thoddaid a'r tawddgyrch cadwynog.

1. ↑ John Morris-Jones, Cerdd Dafod, Rhydychen, 1925