Gwylys

Gwylys
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Plantae
Ddim wedi'i restru:	Angiosperms
Ddim wedi'i restru:	Eudicots
Ddim wedi'i restru:	Rosids
Urdd:	Fabales
Teulu:	Fabaceae
Is-deulu:	Faboideae
Llwyth:	Galegeae
Genws:	Glycyrrhiza
Rhywogaeth:	G. glabra
Enw deuenwol
Glycyrrhiza glabra L.[1]
Cyfystyron
Glycyrrhiza glandulifera Waldst. & Kit.[1]

Codlys lluosflwydd o deulu'r pys yw gwylys (Glycyrrhiza glabra). Mae'n frodorol i'r Dwyrain Canol a De Ddwyrain Ewrop, ger arfordir Môr y Canoldir. Tyfir i echdynnu'r sudd melys a elwir yn licris o'i wraidd.

Mae'r gwylys yn tyfu dros 0.9 m (3 troedfedd), ac uwchben y ddaear mae ganddo goesynnau hirion a dail adeiniog sy'n cynnwys 9 i 17 o ddeilios wyffurf, a blodau gleision sy'n dwyn sypiau sy'n cynnwys 3 neu 4 hedyn. Mae ei wreidd yn rhwydwaith dwfn o wreiddgyffion.^[2]

Tyfir y planhigyn am 3 i 5 flynedd cyn ei gynaeafu. Caiff y gwreiddiau a'r rhisomau eu glanhau, eu gwasgu'n fwydion, a'u berwi ac yna fe grynhoir y sudd licris drwy broses anweddu. Tyfir gwylys heddiw yn Rwsia,^[2] De Ewrop a'r Unol Daleithiau.^[3] Fe'i dyfir ym Mhrydain ers yr 16g pan gafodd ei dyfu gan fynachod Dominicaidd yn Pontefract, Swydd Efrog.^[2]

Mae ganddo flas chwerwfelys cryf sy'n debyg i anis a ddaw o'r sylwedd glysyrhisin,^[3] ac arogl melys. Yn y gegin, defnyddir gwylys i wneud melysion megis licris cymysg a theisenni Pontefract, i flasu Guinness, sambwca a chyrfau a gwirodlynnau eraill a diodydd ysgafn. Yn y fferyllfa mae ei arogl cryf a'i flas neilltuol o fudd wrth gelu blasau cas y moddion, er enghraifft mewn surop peswch a losin gwddf.^[2] Defnyddir hefyd i drin wlseri peptig a chlefyd Addison.^[3]

1. ↑ ^{1.0 1.1} "Glycyrrhiza glabra information from NPGS/GRIN". www.ars-grin.gov. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-01-20. Cyrchwyd 6 March 2008.
2. ↑ ^{2.0 2.1 2.2 2.3} Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw Morris
3. ↑ ^{3.0 3.1 3.2} (Saesneg) licorice (herb). Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 6 Tachwedd 2014.