Hir-a-thoddaid

Y pedwar mesur ar hugain

Y pedwar mesur ar hugain yw'r gyfundrefn o fesurau caeth a ddaeth yn ganon awdurdodol ym marddoniaeth Gymraeg yr Oesoedd Canol Diweddar, sef cyfnod Beirdd yr Uchelwyr. Rhestr Awdl gywydd Byr a thoddaid Clogyrnach Cyhydedd fer Cyhydedd hir Cyhydedd naw ban Cyrch a chwta Cywydd deuair fyrion Cywydd deuair hirion Cywydd llosgyrnog Englyn cyrch Englyn milwr Englyn penfyr Englyn proest cyfnewidiog Englyn proest cadwynog Englyn unodl union Englyn unodl crwca Gwawdodyn byr Gwawdodyn hir Hir a thoddaid Rhupunt byr Rhupunt hir Tawddgyrch cadwynog Toddaid Y blwch hwn: gweld • sgwrs • golygu

Y blwch hwn: gweld • sgwrs • golygu

Un o'r pedwar mesur ar hugain ydy'r hir-a-thoddaid sy'n fesur caeth; fersiwn degsill o'r gwawdodyn hir ydyw gan fod y llinellau'n ddegsill yn hytrach na naw sillaf. Toddaid hir y gelwir y ddwy linell olaf mewn hir-a-thoddaid.

Mae diwedd pob llinell yn odli.

Dyma ddwy enghraifft allan o "Awdl Merch yr Amserau" gan Robin Llwyd ab Owain:

Mae fy nghân ifanc, mae fy nghynefin

Ynot a rhythm borewynt drwy eithin,

Wyt gyffro Giro mewn jins - sy'n datod.

I 'mwa hynod wyt ffidil Menuhin.

Lleuad y nos a fu'n tywallt drosot

A'i rhaeadr ieuanc o gytser drwot,

Minnau yn fflam ohonot, - Erin f'oes;

Rhannaf fy einioes, serennaf ynot.

Fel arfer, ceir chwe llinell mewn hir-a-thoddaid, dwy linell degsill ychwanegol ar y dechrau.

Un o brif feistri'r mesur hwn oedd y diweddar Brifardd ac Archdderwydd Dic Jones. Dyma ei hir-a-thoddaid sy'n cloi'r awdl "Cynhaeaf", a enillodd Gadair Eisteddfod Genedlaethol Aberafan 1966:

Tra bo dynoliaeth fe fydd amaethu

A chyw hen linach yn ei olynu,

A thra bo gaeaf bydd cynaeafu,

A byw greadur tra bo gwerydu,

Bydd ffrwythlonder tra pery - haul a gwlith,

Yn wyn o wenith rhag ein newynu.

Neu ran o'i awdl goffa, "Galarnad", i'w ferch Esyllt a fu farw'n ifanc:

Nid yw yfory yn difa hiraeth

Nac ymwroli'n nacau marwolaeth.

Fe ddeil pangfeydd ei alaeth - tra bo co',

Ei dawn i wylo yw gwerth dynoliaeth.