Llys Aberffraw

Llys Aberffraw

Arfau llinach Aberffraw
Enghraifft o'r canlynol	teulu o uchelwyr
Gwlad	Cymru
Rhan o	teulu brenhinol Gwynedd
Yn cynnwys	Syr John Wynn
Sylfaenydd	Anarawd ap Rhodri
Enw brodorol	Llinach Aberffraw
Gwladwriaeth	y Deyrnas Unedig
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Llys brenhinol a llinach frenhinol, ganoloesol oedd Llys Aberffraw gyda'u pencadlys ym mhentref Aberffraw, Ynys Môn, o fewn ffiniau Teyrnas Gwynedd ar y pryd. Sefydlwyd y llinach yn y 9g gan Rhodri Mawr, Brenin Cymru gyfan, a sefydlodd gyda'i ddisgynyddion 'Lysoedd Brenhinol Cymru'. Ceir dwy linach Gymreig ganoloesol arall: Llys Brenhinol Dinefwr, a Llys Brenhinol Mathrafal. Yn nhestunau cyfreithiol yr oes, fe'i disgrifir fel 'eisteddle arbennig' llinach Gwynedd. Mabwysiadodd Llywelyn ap Iorwerth y teitl 'Tywysog Aberffraw' er mwyn pwysleisio ei statws unigryw.^[1] Hyd yn oed erbyn 1377 roedd cefnogwyr Owain Lawgoch yn pwysleisio 'ei fonedd o Aberffraw'.

Ystyrir bod y Llys Brenhinol yn derm hanesyddol ac achyddol y mae haneswyr yn ei ddefnyddio i ddarlunio llinell yr olyniaeth oddi wrth Rhodri Mawr Cymru trwy ei fab hynaf Anarawd o'r 870au OC.^[2][3] Ffynnodd y llinach am ganrifoedd nes tranc y teulu brenhinol yn ystod y 13g oherwydd ymosodiadau parhaus byddin Lloegr yn enwedig ymosodiad Edward I ar Gymru, marw'r Tywysog Llywelyn II ar 11 Rhagfyr 1282, a Dafydd III ei fab yn 1283. Disgynnydd uniongyrchol llinellol olaf Llys Aberffraw oedd Owain Lawgoch, a fu farw yn y 14g. Ers hynny mae sawl teulu bonheddig Cymreig wedi honni eu bod yn ddisgynyddion gwrywaidd o deulu.^[4]

Yn draddodiadol rhanwyd Gwynedd yn ddwy ardal: "Gwynedd Uwch Conwy a "Gwynedd Is Conwy, gydag Afon Conwy yn ffin rhwng y ddwy ran.

Yn ôl Historia Brittonium (‘Hanes y Brythoniaid’, 9g) roedd Cunedda Wledig^[5] a'i feibion wedi dod i lawr i ogledd-orllewin Cymru o'r Hen Ogledd, sef rhan ddeheuol yr Alban yn awr, er mwyn erlid y Gwyddelod o Wynedd, gan sefydlu teyrnas Gwynedd yn sgil hynny.^[6] Yr hen enw mewn Lladin oedd Venedotia.^[7] Mae dadlau ynghylch pryd digwyddodd hyn, gyda’r dyddiadau'n amrywio o ddiwedd y 4g i ddechrau’r 5g OC.

1. ↑ Gwyddoniadur Cymru; Gwasg Prifysgol Cymru; 2008.
2. ↑ Davies 1994, tt. 116,128,135,136.
3. ↑ Lewis 1889, tt. 192–200.
4. ↑  Stephen, Leslie; Lee, Sidney, gol. (1890). "Gruffydd ab Cynan" . Dictionary of National Biography. 23. Llundain: Smith, Elder & Co. tt. 301–304.
5. ↑ "CUNEDDA WLEDIG (fl. 450?), tywysog Prydeinig | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-09-28.
6. ↑ Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig. Davies, John, 1938-, Academi Gymreig. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru. 2008. tt. 202–3. ISBN 978-0-7083-1954-3. OCLC 213108835.CS1 maint: others (link)
7. ↑ A glossary of mediaeval Welsh law, based upon the Black book of Chirk. National Library of Scotland. Manchester : The University Press. 1913. Unknown parameter |Medi= ignored (help); |first= missing |last= (help)CS1 maint: others (link)