Lublin

Lublin

Math	dinas gyda grymoedd powiat, dinas, dinas fawr
Poblogaeth	334,681
Sefydlwyd	1317
Pennaeth llywodraeth	Krzysztof Żuk
Cylchfa amser	CEST, UTC+01:00, UTC+2
Gefeilldref/i	Ivano-Frankivsk, Lutsk, Viseu, Rivne, Sumy, Debrecen, Delmenhorst, Rishon LeZion, Luhansk, Starobilsk, Erie, Pernik, Alcalá de Henares, Lviv, Nancy, Panevėžys, Tilburg, Granada, Jiaozuo, Caerhirfryn, Münster, Nilüfer, Novi Sad, Ramallah, Tbilisi, Windsor, Vinnytsia, Timișoara, Kryvyi Rih, Vilnius, Kamianets-Podilskyi, Dnipro, Kharkiv
Daearyddiaeth
Sir	Lublin Voivodeship
Gwlad	Gwlad Pwyl
Arwynebedd	147.5 km²
Uwch y môr	163 ±1 metr
Gerllaw	Bystrzyca
Cyfesurynnau	51.25°N 22.5667°E
Cod post	20-001–20-999
Pennaeth y Llywodraeth	Krzysztof Żuk
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Dinas yn nwyrain Gwlad Pwyl a phrifddinas województwo (foifodiaeth) Lubelskie yw Lublin. Saif ar Afon Bystrzyca, ac yn hanesyddol bu'n bwysig oherwydd ei safle rhwng dwy ddinas fwyaf Gwlad Pwyl—Warsaw a Kraków—a Rwsia i'r dwyrain.

Sefydlwyd cadarnle yma gan y Lędzianie, un o'r llwythau Lechitig, yn niwedd y 9fed ganrif. Codwyd y castell yn y 14eg ganrif, a derbyniodd ei breintiau dinesig ym 1317. Datblygodd Lublin fel tref fasnachol ar hyd y ffordd rhwng Gwlad Pwyl a'r Wcráin, a bu'n fan gyfarfod rhwng Teyrnas Gwlad Pwyl ac Uchel Ddugiaeth Lithwania. Yng Ngorffennaf 1569 cytunwyd ar delerau Undeb Lublin i uno'r ddwy wlad ar ffurf y Gymanwlad Bwylaidd–Lithwanaidd a fe'i arwyddwyd yng Nghastell Lublin. Cyrhaeddodd ei hanterth economaidd yn y cyfnod hwn a bu'n enwog am ei ffeiriau masnachol yn yr 16g a'r 17g. Yn sgil trydydd raniad Gwlad Pwyl ym 1795, daeth Lublin a Kraków dan reolaeth y Frenhiniaeth Hapsbwrgaidd ar ffurf Gorllewin Galisia, tiriogaeth a unwyd â Theyrnas Galisia a Lodomeria ym 1803. Yn sgil Cyngres Fienna ym 1815 daeth Lublin a'r cyrion dan ben-arglwyddiaeth Ymerodraeth Rwsia fel rhan o Wlad Pwyl y Gyngres.

Ar 5 Tachwedd 1918, ar ddiwedd y Rhyfel Byd Cyntaf, datganwyd Sofiet Dirprwyon y Gweithwyr yn Lublin, y llywodraeth annibynnol gyntaf a fyddai'n datblygu yn Weriniaeth Gwlad Pwyl. Yn ystod yr Ail Ryfel Byd, pan oedd Gwlad Pwyl dan feddiannaeth yr Almaen Natsïaidd, codwyd gwersyll crynhoi a difa Majdanek yn ne-ddwyrain Lublin ym 1941, ac yno llofruddiwyd rhyw 78,000 o bobl, 59,000 ohonynt yn Iddewon, yn y cyfnod o Hydref 1941 i Orffennaf 1944. Ar ddiwedd yr Ail Ryfel Byd, Lublin oedd safle dros dro y Pwyllgor Rhyddid Cenedlaethol Pwylaidd, a elwir hefyd yn Bwyllgor Lublin, cyn i'r llywodraeth genedlaethol symud i Warsaw.

Lublin yw canolfan ddiwydiannol de-ddwyrain Gwlad Pwyl, ac mae ei diwydiannau yn cynnwys peiriannau ffermio, tecstilau, nwyddau trydanol, cemegion, ceir a lorïau, siwgr, a chwrw. Lleolir pum sefydliad addysg uwch cyhoeddus yn y ddinas: Prifysgol Marie Curie-Skłodowska, Prifysgol Gatholig Ioan Pawl II, y Brifysgol Feddygol, Prifysgol y Gwyddorau Bywyd, a'r Coleg Polytechnig. Gostyngodd y boblogaeth o 353,000 ym 1996 i 349,000 yn 2011,^[1] ac i 339,000 yn 2021.

1. ↑ (Saesneg) Lublin. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 13 Hydref 2021.