Mari I, brenhines Lloegr

Mari I, brenhines Lloegr
Ganwyd	18 Chwefror 1516  Palas Placentia
Bu farw	17 Tachwedd 1558  Palas Sant Iago
Swydd	teyrn Lloegr, Brenhines Gydweddog Sbaenaidd, teyrn Iwerddon
Tad	Harri VIII
Mam	Catrin o Aragón
Priod	Felipe II, brenin Sbaen
Perthnasau	Carlos, Tywysog Asturias, Ferrando II, Isabel I, brenhines Castilla, Harri VII, Elisabeth o Efrog, Siarl V, Felipe II, brenin Sbaen
Llinach	Tuduriaid
llofnod

Bu Mari I (neu Mari Tudur) (18 Chwefror 1516 – 17 Tachwedd 1558) yn Frenhines Lloegr ac Iwerddon o 19 Gorffennaf 1553 hyd at ei marwolaeth ym 1558.^[1][2] Hi oedd unig ferch Harri VIII, brenin Lloegr, a'i wraig gyntaf Catrin o Aragon i fod yn oedolyn. Yn yr 17g bathwyd yr enw Mari Waedlyd i'w disgrifio, gan iddi ganiatáu lladd cannoedd o Brotestaniaid.^[3]

Ei hanner brawd, Edward VI, Edward VI (mab Henry VIII a Jane Seymour) olynydd Harri, a hynny yn 1647. Pan y deallodd na fyddai'n byw yn hir, oherwydd afiechyd, ceisiodd sicrhau na fyddai Mari yn ei olynu ar yr orsedd; gwnaeth hyn oherwydd fod ganddynt grefydd wahanol, ac felly, gor-gyfnither, yr Arglwyddes Jane Grey a orseddwyd. Casglodd Mari fyddin yn Nwyrain Anglia a llwyddodd i ddiorseddu Jane Grey, a thorrwyd ei phen. Yn 1553 coronwyd Mari'n frenhines.

Ar ôl ennill y goron yn 1553 ailsefydlodd Mari Catholigiaeth Rufeinig yng Nghymru, Lloegr ac Iwerddon. Yn sgil ei phenderfyniad, gorfodwyd i lawer o Brotestaniaid encilio i'r Cyfandir, gan gynnwys nifer o Gymry blaenllaw megis yr esgob Richard Davies (1501 – 7 Tachwedd 1581). Llosgwyd bron tri chant o ferthyron Protestannaidd yn ystod ei theyrnasiad, gan gynnwys tri yng Nghymru: Rawlins White yng Nghaerdydd, Robert Ferrar yng Nghaerfyrddin a William Nichol yn Hwlffordd.

Priododd Mari Felipe II, brenin Sbaen, ar y 25 Gorffennaf 1554 ond roedd yn briodas amhoblogaidd iawn yn Lloegr. Pan ddaeth e'n frenin Sbaen yn 1556 gwnaed hi'n frenhines gydweddog Habsburg Sbaen.

Ar ôl marwolaeth sydyn Mari ym 1558, ailgyflwynodd ei hanner chwaer Elisabeth y grefydd Brotestannaidd yng Nghymru, Lloegr ac Iwerddon.

1. ↑ Weir, t. 160)
2. ↑ Waller, t. 16; Whitelock, t. 9
3. ↑ Waller, t. 115