Tanchwa Senghennydd

Tanchwa Senghennydd

Math	damwaith gwaith mwyngloddio
Nifer a laddwyd	439
Daearyddiaeth
Lleoliad	Glofa Universal
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	51.6114°N 3.2813°W
Cod OS	SP806757
Cyfnod	14 Hydref 1913
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Gweler hefyd y dudalen gwahaniaethu, Senghennydd.

Tanchwa Senghennydd oedd y drychineb waethaf yn hanes y diwydiant glo yng ngwledydd Prydain. Digwyddodd ym Mhwll Lancaster, Glofa'r Universal, ym mhentref glofaol Senghennydd, Sir Forgannwg ar 14 Hydref 1913. Collodd 439 o ddynion a bechgyn y pwll eu bywydau a hynny ar doriad gwawr. Roedd hyn yn dilyn tanchwa cynharach, ar 24 Mai 1901, pan laddwyd 81 o ddynion.

Y ffrwydrad yw'r ddamwain cloddio gwaethaf yng Nghymru erioed; yn wir, dyma'r ail waethaf drwy Ewrop, yn dilyn Trychineb Courrières yn Ffrainc.^[1][2][3]

Roedd yn cynhyrchu glo ar gyfer peiriannau stêm neu ager, yn bennaf, ac roedd ynddo lawer o losgnwy (methan ac ocsigen gan fwyaf), nwy ffrwydrol iawn. Yn yr ymchwiliad a ddilynodd y tanchwa, dywedwyd i'r rheolwr Edward Shaw a'r perchnogion fod yn esgeulus. Dirwywyd Shaw £24 a'r cwmni £10. Mae hyn yn cyfateb a gwerth bywyd o 5 ceiniog y person.

• 
  Torfeydd yn aros am newyddion yng Nglofa'r Universal, Senghenydd^[4]
• 
  Agnes Mai Webber (13 oed) a'i chwaer fach yn chwilio ac yn aros am newyddion am ei thad

1. ↑ http://www.amgueddfacymru.ac.uk/erthyglau/2012-07-06/Bywydau-Glowyr-yn-werth-5c-yr-un-Ymgynghoriad-y-Llywodraeth-i-drychineb-Senghennydd-1913/
2. ↑ "'Bywydau Glowyr yn werth 5½c yr un': Ymgynghoriad y Llywodraeth i drychineb Senghennydd 1913", Amgueddfa Cymru; adalwyd 27 Gorffennaf 2023
3. ↑ ftmmachinery.com; Teitl: Top 30 Most Astonishing Mining Disasters in History; adalwyd 4 Medi 2024.
4. ↑ "The Burning Pit Disaster: Rescue Scenes at the Universal Colliery". The Illustrated London News. 18 Hydref 1913. t. 4.