Yr Eglwys Gatholig Rufeinig

Yr Eglwys Gatholig Rufeinig

Allweddi Sant Pedr, symbol o'r Babaeth
Enghraifft o'r canlynol	enwad Cristnogol, historic church, yr Eglwys Gristnogol
Crefydd	Catholigiaeth
Rhan o	Catholigiaeth
Pennaeth y sefydliad	pab
Sylfaenydd	Iesu
Aelod o'r  canlynol	Association of Christian Churches in Germany
Pencadlys	y Fatican
Enw brodorol	Ecclesia Catholica Romana
Gwladwriaeth	y Fatican
Gwefan	https://www.vatican.va/content/vatican/it.html
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Yr Eglwys Gatholig, a elwir hefyd yr Eglwys Gatholig Rufeinig, yw'r eglwys Gristnogol fwyaf, gyda 1,285,000,000 (2015)^[1] o Gatholigion yn y byd, gan gynnwys 5,700,000 ymg ngwledydd Prydain a 58,000,000 yn UDA. Fel y sefydliad rhyngwladol hynaf a mwyaf yn y byd,^[2] mae wedi chwarae rhan amlwg yn hanes a datblygiad gwareiddiad y Gorllewin.^[3] Mae'r eglwys yn cynnwys 24 o eglwysi penodol a bron i 3,500 o esgobaethau ac ysgrifau o gwmpas y byd. Y pab, sy'n esgob Rhufain, yw prif weinidog yr eglwys.^[4] Esgobaeth Rhufain, a adnabyddir fel Esgobaeth y Pab, yw awdurdod llywodraethu canolog yr eglwys. Mae gan gorff gweinyddol Esgobaeth y Pab, sef y Llys y Pab, ei brif swyddfeydd yn Ninas y Fatican, cilfach fechan o Rufain; gyda'r Pab, i bob pwrpas, yn 'bennaeth y wladwriaeth' arni.

Mae credoau craidd Catholigiaeth i'w cael yng Nghredo Nicea, gyda'r Eglwys Gatholig yn dysgu mai hi yw'r un eglwys sanctaidd, gatholig ac apostolaidd a sefydlwyd gan Iesu Grist yn ei Gomisiwn Mawr.^[5][6] Cred hefyd mai ei hesgobion yw olynwyr disgyblion Crist, a bod y pab yn olynydd i Sant Pedr, ac i hynny gael ei gadarnhau gan Iesu Grist. Mae’n dadlau ei bod yn ymarfer y ffydd Gristnogol wreiddiol a ddysgwyd gan yr apostolion, gan warchod y ffydd yn trwy’r ysgrythur a thraddodiad cysegredig fel y’i dehonglir trwy fagisteriwm yr eglwys. Mae cydrannau ohoni e.e. yr Eglwys Ladin (o’r ddefod Rhufain), y 23 Eglwysi Uniadol y Dwyrain, a sefydliadau megis urddau mynachaidd a'r trydydd urddau (y Tertius Ordo, neu'r lleygwyr) yn adlewyrchu amrywiaeth o bwyslais diwinyddol ac ysbrydol gwahanol o fewn yr eglwys.^[7]

O'i saith sagrafen, y Cymun yw'r prif un a ddethlir yng ngwasanaeth yr Offeren. Dysga'r eglwys fod y bara a'r gwin, sef y Cymun (o'i gysegru gan offeiriad) yn troi'n gorff a gwaed real Iesu Grist. Mae'r Forwyn Fair yn cael ei mawrygu fel 'y Forwyn Barhaus', Mam Duw, a Brenhines y Nefoedd; anrhydeddir hi mewn dogmâu a defosiynau. ^[8] Mae'r ddysgeidiaeth gymdeithasol Gatholig yn pwysleisio cefnogaeth i'r claf, y tlawd, a'r rhai mewn cystudd trwy weithredoedd corfforol ac ysbrydol da. Mae'r Eglwys Gatholig yn trefnu miloedd o ysgolion Catholig, ysbytai, a chartrefi plant amddifad ledled y byd, a hi yw'r darparwr addysg a gofal iechyd anllywodraethol mwya'r byd.^[9] Ymhlith ei gwasanaethau cymdeithasol eraill mae nifer o sefydliadau elusennol a dyngarol.

Mae'r Eglwys Gatholig wedi dylanwadu'n fawr ar athroniaeth y Gorllewin, ar ddiwylliant, celf, cerddoriaeth a gwyddoniaeth. Ers yr 20g, mae'r mwyafrif yn byw yn hemisffer y de, oherwydd seciwlareiddio yn Ewrop, ac erledigaeth yn y Dwyrain Canol. Rhannodd yr Eglwys Gatholig gymundeb â'r Eglwys Uniongred Ddwyreiniol tan y Sgism Dwyrain-Gorllewin yn 1054, pan gwestiynwyd awdurdod y pab. Cyn Cyngor Effesus yn 431 OC, roedd Eglwys y Dwyrain hefyd yn rhannu yn y cymun hwn, fel y gwnaeth yr Eglwysi Uniongred Dwyreiniol gerbron Cyngor Chalcedon yn 451 OC. Yn yr 16g, arweiniodd y Diwygiad Protestannaidd at wahaniad arall. O ddiwedd yr 20g, mae'r Eglwys Gatholig wedi cael ei beirniadu'n hallt am ei dysgeidiaeth ar rywioldeb, ei hathrawiaeth yn erbyn ordeinio merched, a'r modd yr ymdriniodd ag achosion cam-drin rhywiol yn ymwneud â chlerigwyr.

1. ↑ http://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2017/04/06/170406e.html. dyddiad cyhoeddi: 2017.
2. ↑ Mark A. Noll. The New Shape of World Christianity (Downers Grove, IL: IVP Academic, 2009), 191.
3. ↑ O'Collins, p. v (preface).
4. ↑ "Lumen gentium". www.vatican.va. Cyrchwyd 11 Hydref 2020.
5. ↑ "Vatican congregation reaffirms truth, oneness of Catholic Church". Catholic News Service. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 10 Gorffennaf 2007. Cyrchwyd 17 Mawrth 2012.
6. ↑ Bokenkotter 2004.
7. ↑ Colin Gunton. "Christianity among the Religions in the Encyclopedia of Religion", Religious Studies, Vol. 24, number 1, page 14. In a review of an article from the Encyclopedia of Religion, Gunton writes: "[T]he article [on Catholicism in the encyclopedia] rightly suggests caution, suggesting at the outset that Roman Catholicism is marked by several different doctrinal, theological and liturgical emphases."
8. ↑ "The Four Marian Dogmas". Catholic News Agency. Cyrchwyd 25 Mawrth 2017.
9. ↑ Agnew, John (12 Chwefror 2010). "Deus Vult: The Geopolitics of Catholic Church". Geopolitics 15 (1): 39–61. doi:10.1080/14650040903420388.