Klerismo

Klerismo (germane Aufklärung, angle The Enlightenment, hispane Ilustración, estone Valgustusajastu, france Siècle des lumières, nederlande verlichting) estas nomo de movado en la 18-a jarcento en Eŭropo, kiu celis disvastigi raciecon kontraŭ malracieco, nelogikeco kaj superstiĉoj. Frukto de tio estis la apero de la Enciklopedio de Diderot kaj d'Alembert en kiu kunlaboris ankaŭ Voltaire, Rousseau, kaj Montesquieu.

La Klerismo (aŭ Epoko de racio, de klereco) estis kultura movado de intelektuloj komenciĝantaj en la fino de la 17-a-jarcenta Eŭropo emfazanta racion kaj individuismon prefere ol tradicio.^[1] Ĝia celo estis reformi socion utiligante racion, por defii ideojn blokitajn en tradicio kaj kredo, kaj al antaŭscio tra la scienca metodo. Ĝi antaŭenigis sciencan pensaron, skeptikismon, kaj intelektan interŝanĝon.^[2] Klerismo estis revolucio en la homa pensaro. Tiu nova pensado estis racia pensaro kiu komenciĝis kun klare fiksitaj principoj, utiligas ĝustan logikon por alveni ĉe konkludoj, testas la konkludojn kontraŭ indico, kaj tiam revizias la principojn en la lumo de la indico.

Klerismaj pensuloj kontraŭbatalis superstiĉon kaj maltoleremon. Kelkaj klerismaj pensuloj kunlaboris kun kleraj despotoj, nome absolutismaj regantoj kiuj provis perforte meti kelkajn el la novaj ideoj pri regado en praktikon. La ideoj de la klerismo daŭre penas signifan influon sur la kulturon, politikon, kaj registarojn de la okcidenta mondo.

Originita de la 17-a jarcento, ĝi estis ekfunkciigita fare de filozofoj Francis Bacon (1562-1626), Baruch Spinoza (1632-1677), John Locke (1632-1704), Pierre Bayle (1647-1706), Voltero (1694-1778) kaj fizikisto Isaac Newton (1643-1727).^[3] Regantaj princoj ofte apogis kaj kreskigis tiujn figurojn kaj eĉ provis uzi iliajn ideojn pri regado en tio kio estis konata kiel klera absolutismo. La scienca revolucio estas proksime ligita al la klerismo, kiam ĝiaj eltrovaĵoj renversis multajn tradiciajn konceptojn kaj lanĉis novajn perspektivojn pri naturo kaj la loko de homo ene de ĝi. Klerismo prosperis ĝis proksimume 1790-1800, ĉe kiu punkto la klerismo, kun ĝia emfazo por racio, kolapsis al Romantikismo, kiu lokis novan emfazon de emocio; kontraŭ-klerismo komencis pliiĝi en eminenteco. La romantikuloj argumentis, ke la klerismo estis redukciista tiom kiom ĝi plejparte ignoris la fortojn de fantazio, mistero, kaj sentemo.^[4]

En Francio, klerismo estis bazita en la salonoj kaj kulminis per la granda Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences (1751-72) redaktita de Denis Diderot (1713-1784) kaj (ĝis 1759) de Jean le Rond d'Alembert (1717-1783) kun kontribuoj de centoj da gvidaj intelektuloj kiuj estis nomitaj filosofe, precipe Voltero (1694-1778), Rousseau (1712-1778) kaj Montesquieu (1689-1755). Proksimume 25 000 ekzempleroj de la 35-voluma enciklopedio estis venditaj, la duono de ili ekster Francio. Tiuj novaj intelektaj trostreĉoj disvastiĝos al la urbaj centroj en tuta Eŭropo, precipe en Anglion, Skotlandon, la germanajn ŝtatojn, Nederlandon, Pollandon, Rusion, Italion, Aŭstrion, Hispanion. Ĝi ankaŭ estis alkureganta en Ameriko, kie ĝia influo estis manifestita en la verkoj de francemuloj kiaj Benjamin Franklin kaj Thomas Jefferson, inter aliaj. Ĝi ludis gravan rolon en la Usona Revolucio. La politikaj idealoj de la klerismo influis la Usonan Deklaracion de Sendependeco, la United States Bill of Rights (Rajtaro de Unuiĝintaj Ŝtatoj), la francan Deklaracion de la rajtoj de homo kaj de la civitano, kaj ekzemple la pol-litovan Konstitucion de 3a de majo, 1791.^[5]

1. ↑ "enlightenment". Oxford Dictionaries. Oxford University Press, n.d. Web. 19a Septembro 2013.
2. ↑ Kors, Alan Charles. Encyclopedia of the Enlightenment. Oxford: Oxford UP, 2003. Print.
3. ↑ Sootin, Harry. "Isaac Newton." New York, Messner(1955).
4. ↑ . "Grecian Grandeurs and the Rude Wasting of Old Time": Britain, the Elgin Marbles, and Post-Revolutionary Hellenism. Foundations. Volume III, Number 1 (October 30, 2008). Alirita 2009-06-25 . Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2009-05-13. Alirita 2014-07-24 .
5. ↑ Robert R. Palmer, The Age of the Democratic Revolution (1964)