Monto

Monto estas granda areo elstara super la ĉirkaŭa zono kutime laŭ formo de pinto kaj kutime estas pli alta ol monteto. Montoj okupas vastan parton de tera surfaco, kiu altiĝas je kelkaj mil m super la marnivelo kaj karakterizas sin per la granda vario de alteco. Reliefo de montoj formiĝas rezulte de komplikaj deformadoj de la terkrusto, kaŭzitaj de tektonikaj movoj aŭ vulkanoj. Tiuj fortoj povas surloke levi la surfacon de la tero. Montoj erozias malrapide pro la agado de riveroj, veterkondiĉoj, kaj glaĉeroj. Kelkaj montoj estas izolaj montopintoj, sed plej estas en grandaj montaroj.

La monto konsistas el pinto, fundo kaj deklivoj. Montoj dispartiĝas je altaj, mezaltaj kaj malaltaj, sed ĉi tiu indikilo varias laŭ geografiaj longitudoj kaj klimato. Altaj montoj, pro la malnova aŭ nuna glaciiĝado, pro la intensa fizika sekigo, havas dentoformajn pintojn kaj nudajn abruptajn deklivojn, sed mezaj kaj malaltaj montoj havas rondoformajn pintojn.

Oni distingas montojn kun altmontaraj kaj mezaltmontaraj reliefo, flaŭro kaj faŭno. Kelkaj montoj estas tiom altaj, ke pro la malvarmo ĉe ĝiaj deklivoj nek plantoj kreskas, nek animaloj eltenas la malfacilan medion. Altaj altaĵoj ĉe montoj produktas pli malvarmajn klimatojn ol ĉe marnivelo. Tiuj pli malvarmaj klimatoj forte influas super la ekosistemojn de montoj: diferencaj altaĵoj havas diferencajn plantojn kaj animalojn. Pro la malpli gastigemaj tereno kaj klimato, montoj tendencas esti malpli uzataj por agrikulturo kaj pli por elfosado resursoj kaj distrado, kia montogrimpado.

Montaj ĉenoj kaj masivoj ligitaj unu kun alia, formigas montarajn regionojn (ekz. Kaŭkazo, Alpoj, Andoj Himalajo kaj Uralo), kiuj etendiĝas en centoj kaj miloj da kilometroj. La plej alta monto sur la Tero estas Ĉomolungmo (Everesto, Monto Everesto), en Himalajo de Azio, kies pinto estas 8 850 m alta super marnivelo.

La plej alta konata monto sur iu ajn planedo en la Sunsistemo estas sur la planedo Marso, nome la Olympus Mons 21,171 m alta.