Asteraceae

Asteraceae
49 Ma-0 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Eozeno[1] - egun
Irudi gehiago
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Plantae
Ordena	Asterales
Familia	Asteraceae Bercht. & J.Presl[2]
Azpibanaketa
Asteroideae Lindley Barnadesioideae Bremer & Jansen Carduoideae Sweet Cichorioideae Chevallier Corymbioideae Panero & Funk Gochnatioideae Panero & Funk Gymnarrhenoideae Panero & Funk Hecastocleidoideae Panero & Funk Mutisioideae Lindley Pertyoideae Panero & Funk Stifftioideae Panero Wunderlichioideae Panero & Funk

Asteraceae edo asterazeoak (euskaraz: «izarkarak» itzul daitekeena; lehen Compositae^[3] edo elkartuak gisa hizkera deskriptiboan^[4][5]), landare loredunen bigarren familiarik handiena da espezie kopuruari erreparatuta, orkideen familiaren ondoren. Compositae 1740. urtean deskribatu zen lehen aldiz. Espeziearen kopuruari dagokionez, Orchidaceae-arekin baino ez da lehiatzen, ez bi espezietatik nor den garaile ez da batere argi, ez baitira ezagutzen familia bakoitzeko espezie guztiak.

Keweko Royal Botanical Gardensen iritziz, familia horrek 1.600 genero baino gehiago eta 23.000 espezietik gora ditu bere baitan^[6]. Horien artean, generorik handienak hauek dira: Senecio (1.500 espezie), Vernonia (1.000 espezie), Cousinia (600 espezie), Centaurea (600 espezie). Dena dela, generoen mugak finkatzea eztabaidagarria suertatzen da maiz, eta, horregatik, horietako asko beste azpitalde txikiago batzuetan sailkatu dituzte sarritan.

Asteraceaen espezie gehienak urteko, bi urteko edo iraunkorrak diren landare belarkarak dira, baina zuhaixkak, mahastiak eta zuhaitzak ere badaude. Landare kosmopolitak dira, baina, gehienbat, eskualde epeletan eta subtropikaletan egoten dira presente; hau da, kontinente guztietan daude Antartikan izan ezik. Euren ezaugarri nagusia, zalantzarik gabe, infloreszentziak dira, lore bakar bat bezala jokatzen dutenak. Kapitulu esaten zaio infloreszentzia bakoitzari, eta bertan txertatzen dira loreak, hodi-formakoak nahiz ligadunak direnak.

Ezagutzen diren fosil zaharrenak Antartikako Kretazeo amaierako (Kanpanotik Maastrichtiar) polen aleak dira, duela 76-66 milioi urte. Asteraceaeen koroa-taldeak, gutxienez, duela 85,9 milioe urte eboluzionatu zuela uste da (Kretazeo amaierakoa, santoniarra), 88-89 milioe urteko zurtoin-adabegiaren adinarekin (Kretazeo amaierakoa, koniaziarra) .

Asteraceae izena Aster generoaren izenetik eratorria da; Compositae, berriz, izen zaharragoa da, eta infloreszentziari egiten dio erreferentzia konposatu esanahiarekin. Dena dela, egun ere baliagarria da^[7].

Asteraceaen familia garrantzitsua da ekonomikoki, eta elikagaiak, lorategiko landareak eta belar sendagaiak eskaintzen ditu. Beren barrutietatik kanpo dauden espezieak belar txarrak edo inbaditzaile bezala har daitezke.

1. ↑ Scott, L.; Cadman, A; McMillan, I. (2006). «Early history of Cainozoic Asteraceae along the Southern African west coast» Review of Palaeobotany and Palynology 142: 47.  doi:10.1016/j.revpalbo.2006.07.010..
2. ↑ Angiosperm Phylogeny Group. (2009). «An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III» Botanical Journal of the Linnean Society 161 (2): 105–121.  doi:10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x..
3. ↑ «Asteraceae in Flora of North America @ efloras.org» www.efloras.org (Noiz kontsultatua: 2022-09-28).
4. ↑ Ibon Sarasola. (1998). «konposatu» Euskara batuaren ajeak. Alberdania, 118-119 or. ISBN 848866950X.
   Aipua: «Bide beretik segitzea proposa daiteke, zeren, hortaz, lore elkartu, flor compuesta / fleur composée baino txukunagoa baita prezio berean –eta ondorioz elkartuen familia–, eta orobat orri elkartu, hoja compuesta / feuille composée baino».
5. ↑ «Euskaltzaindiaren Hiztegia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2022-09-28).
6. ↑ Izaro, Aulestiarte Lete. (2010-09-28). «Bitxiloreen jatorria argitu lezakeen fosil ederra» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-07-19).
7. ↑ Stevens, P. F. Angiosperm Phylogeny Website