Birus

Oharra: Wikipediak ez du mediku aholkurik ematen. Tratamendua behar duzula uste baduzu, jo ezazu sendagilearengana.

Birus
Irudi gehiago
Sailkapen zientifikoa
Domeinua	Virus [[|]]
Taldeak
I: kbDNA birusak II: kaDNA birusak III: kbRNA birusak IV: (+)kaRNA birusak V: (-)kaRNA birusak VI: kaRNA-AT birusak VII: kbDNA-AT birusak
Datu orokorrak
Kolorea	baliorik ez
Gaixotasuna	gaixotasun biriko kutsakorra eta pneumonia birikoa

Birus bat organismo baten zelula bizien barruan soilik erreplikatzen den agente infekzioso txiki bat da. Birusek era guztietako izaki bizidunak infektatu ditzakete, animalia eta landareetatik mikroorganismoetaraino, bakterioak eta arkeoak barne.^[1]

1892an Dmitri Ivanovskik artikulu batean tabako landareak kutsatzen dituen bakterio ez den patogeno bat deskribatu zuenetik, eta 1898an Martinus Beijerinckek tabakoaren mosaikoaren birusa aurkitu zuenetik^[2], 5.000 birus espezie inguru deskribatu dira xehetasunez^[3], milioika mota dauden arren^[4]. Birusak Lurreko ia ekosistema guztietan daude, eta entitate biologiko mota ugarienak dira^[5][6]. Birusaren azterketa birologia izeneko zientziak egiten du, mikrobiologiaren azpiespezialitate bat.

Infektatutako zelula baten barruan edo zelula bat infektatzeko prozesuan ez badaude, birusak partikula independente edo birioi moduan existitzen dira. Birioi batek honako atalak ditu: i) material genetikoa, DNA ala RNA molekula luzeak (bata ala bestea, inoiz ez biak), birusak eragiten dituen proteinen egitura kodetzen dutenak; ii) geruza proteiniko bat, kapsidea, materiala inguratzen eta babesten duen; eta, kasu batzuetan, iii) lipidozko kanpoaldeko bilgarri bat. Birus partikula horien formak helikoidal eta ikosaedrikoak dira espezie batzuentzat, eta egitura konplexuagoak beste batzuentzat. Birus espezie gehienek birioi txikiegiak dituzte mikroskopio optiko batekin ikusteko, bakterio gehienen tamainaren ehunena gutxi gorabehera.

Birusen jatorriak biziaren historia ebolutiboan ez daude argi: batzuk plasmidoetatik abiatuta eboluzionatu zutela uste da -zelulen artean mugi daitezkeen DNA piezak-; beste batzuk, berriz, bakterioetatik abiatuta eboluziona zezaketen. Eboluzioan, birusak geneen transferentzia horizontalerako bitarteko garrantzitsu bat dira, eta aniztasun genetikoa ugalketa sexualaren antzera handitzen dute^[7]; baliteke ere eboluzioaren muinean paper garrantzitsua edukitzea^[8]. Birusak izaki biziduntzat hartzen dituzte zientzialari batzuek, material genetikoa garraiatzen dutelako, ugaldu eta eboluzionatu egiten direlako hautespen naturalaren bidez. Hala ere, ez dute ezaugarri giltzarririk (zelulen egitura, adibidez), normalean bizitza gisa hartzeko beharrezkotzat jotzen direnak. Eta ez dute metabolismo propiorik ere. Ezaugarri horietako batzuk dituztelako, baina ez guztiak, birus horiek "bizitzaren ertzeko organismo"^[9] eta erreplikatzaile gisa deskribatu dira^[10]. Biziaren mugan dauden egitura sinpleak dira beste zientzialari batzuen ustez ^[11]

Birusak modu askotan hedatzen dira. Transmisio bide bat bektore bezala ezagutzen diren gaixotasunak daramatzaten organismoen bidez da: adibidez, birusa landaretik landarera transmititzen dute landareen izerdiaz elikatzen diren intsektuek, adibidez Aphidoidea taldekoak; eta animaliei erasotzen dieten birusak, berriz, odola xurgatzen duten intsektuek garraiatu ditzakete. Gripearen birusak eztul eta doministiku egitean hedatzen dira. Norobirusak eta errotabirusak, gastroenteritis biralaren kausa arruntak, bide fekal-oraletik hartzen dira, ukipenaren bidez eta gorputzera sartzen dira janarian edo uretan. GIBa sexu kontaktuagatik eta infektatutako odolaren eraginpean egoteagatik transmititzen den hainbat birusetako bat da. Birus batek kutsa ditzakeen zelula gonbidatuen barietatea "ostalari" deitzen da. Estua izan daiteke, birusa bat gai bada espezie gutxi kutsatzeko, edo zabala, gai bada asko infektatzeko^[12].

Animaliengan birus infekzioek immunitate erantzun bat eragiten dute, infekzioa sortzen duen birusa ezabatu ohi duena. Erantzun immunitarioak txertoen bidez ere gerta daitezke, infekzio biral espezifikoari artifizialki hartutako immunitatea ematen diotenak. Birus batzuek, hiesa eta hepatitis birala eragiten dutenak barne, erantzun immunitario horiek saihestu eta infekzio kronikoak eragiten dituzte. Birusen aurkako hainbat sendagai garatu dira, antibiral izenekoak.

1. ↑ Koonin, Eugene V; Senkevich, Tatiana G; Dolja, Valerian V. (2006). «[No title found»] Biology Direct 1 (1): 29.  doi:10.1186/1745-6150-1-29. PMID 16984643. PMC PMC1594570. (Noiz kontsultatua: 2019-10-03).
2. ↑ Dimmock 2007, 4 orr. .
3. ↑ Dimmock 2007, 49 orr. .
4. ↑ (Ingelesez) Breitbart, Mya; Rohwer, Forest. (2005-6). «Here a virus, there a virus, everywhere the same virus?» Trends in Microbiology 13 (6): 278–284.  doi:10.1016/j.tim.2005.04.003. (Noiz kontsultatua: 2019-10-03).
5. ↑ (Ingelesez) Lawrence, C. Martin; Menon, Smita; Eilers, Brian J.; Bothner, Brian; Khayat, Reza; Douglas, Trevor; Young, Mark J.. (2009-05-08). «Structural and Functional Studies of Archaeal Viruses» Journal of Biological Chemistry 284 (19): 12599–12603.  doi:10.1074/jbc.R800078200. ISSN 0021-9258. PMID 19158076. PMC PMC2675988. (Noiz kontsultatua: 2019-10-03).
6. ↑ (Ingelesez) Edwards, Robert A.; Rohwer, Forest. (2005-06). «Viral metagenomics» Nature Reviews Microbiology 3 (6): 504–510.  doi:10.1038/nrmicro1163. ISSN 1740-1534. (Noiz kontsultatua: 2019-10-03).
7. ↑ Canchaya, Carlos; Fournous, Ghislain; Chibani-Chennoufi, Sandra; Dillmann, Marie-Lise; Brüssow, Harald. (2003-08-01). «Phage as agents of lateral gene transfer» Current Opinion in Microbiology 6 (4): 417–424.  doi:10.1016/S1369-5274(03)00086-9. ISSN 1369-5274. (Noiz kontsultatua: 2019-10-03).
8. ↑ Ryan, Frank, 1944-. Virolution : the most important evolutionary book since Dawkins' Selfish Gene. ISBN 9780007315123. PMC 317747594. (Noiz kontsultatua: 2019-10-03).
9. ↑ Rybicki, EP. The classification of organisms at the edge of life, or problems with virus systematics. South African Journal of Science. 1990;86:182–86
10. ↑ Koonin, Eugene V.; Starokadomskyy, Petro. (2016-10-01). «Are viruses alive? The replicator paradigm sheds decisive light on an old but misguided question» Studies in History and Philosophy of Science Part C: Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences 59: 125–134.  doi:10.1016/j.shpsc.2016.02.016. ISSN 1369-8486. PMID 26965225. PMC PMC5406846. (Noiz kontsultatua: 2019-10-03).
11. ↑ Albero, Josu: Mikrobioen Mundu Liluragarria, EHUak argitaratuta (2019)29-30 orr. ISBN:978-84-1319-082-2
12. ↑ Shors 2008, 49-50 orr. .