Espainiako gripea

Espainiako gripea
Jatorrizko izena	(fr) La Grippe Espagnole (es) La Pesadilla
Mota	influenza pandemic (en)  : influenza A virus subtype H1N1 (en) pandemia gaixotasun infekzioso Zoonosi agerraldi
Denbora-tarte	1918ko urtarrila - 1920ko abendua
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak eta Frantzia
Abiapuntu	Fort Riley (en) Haskell konderria (Kansas) Camp Funston (en) Étaples
Kausa	influenza A virus subtype H1N1 (en)
Kasu kopurua	500.000.000
Pertsona hilak	50.000.000
Kronologia
	Lehen Mundu Gerra
Osatuta
Spanish flu of 1918-1919 in Sweden (en) Spanish flu of 1918-1919 in Switzerland (en)

1918ko gripe pandemia —Espainiako gripea ezizenaz ere ezaguna— 1918. eta 1919. urteetan munduan 500 milioi pertsona kutsatu^[1] eta 20-100 milioi lagun hil zituen gripe pandemia izan zen^[2][3][4]. 1918ko urtarrilean hasi zen eta 1920 arte iraun zuen, Artikoraino eta Pazifikoko uharteetaraino ere hedatuta. Ohiz kanpoko gripe pandemia larria izan zen, H1N1eko A azpimotako birusaren kariaz^[5]. Historian izandako pandemia larrienetarikoa izan zen^[2][6][7], eta gaur egun ere ez dugu aski datu historiko eta epidemiologikorik haren jatorri geografikoa zehazteko.

Gaixotasun kutsakorrek bizi-itxaropena murriztua zuten XX. mendearen hasieran. Baina pandemia honen lehen urtean, Ameriketako Estatu Batuetan, adibidez, bizi-itxaropena 12 urtetan murriztu zen^[8][9]. Gripe gehienek gazte, zahar eta beste gaixotasunen batengatik ahuldutakoak hiltzen dituzte, baina 1918ko gripe pandemiak osasuntsu zeuden gazteak hil zituen batez ere^[10].

Zientzialariek pandemia hau azaltzeko hainbat azalpen proposatu dituzte. Ikerketa batzuek proposatzen dute birusaren bariantea berez zela agresiboa. Ikerlari talde batek biktimen ehun izoztuen laginak erabili eta birusa erreproduzitzea lortu zuten. Ikerketa horretan aurkitu zuten, infekzioa animalietan gertatzen zenean, arnas-aparatuaren akats orokorra ekartzen zuela, eta gorputza hiltzen zela zitokina ekaitz baten ondorioz, hau da, gorputzaren gehiegizko erreakzio immunitarioaren ondorioz. Horrek azaldu lezake bere ezohiko izaera larria eta biktimen adin profila hain zehatza eta mugatua izatea, gazte helduek immunitate-sistema sendoa baitute; heriotza tasa baxuagoa izan zuten profiletan (haur eta adinekoak), aldiz, immunitate-sistema ahulagoa da^[11].

Azkenaldian egindako ikerketek jatorrizko txosten-medikuak hartu dituzte oinarri^[12][13]. Aurkitu dute birusa ez zela izan beste gripe batzuena baino birulentoagoa, baina epidemia gertatzeko baldintza bereziak zeudela, batzuk Lehen Mundu Gerrari lotuak, tartean elikadura eskasa, ospitaleak eta eremu medikuak gainezka egotea, higienerik eza... Ondorioz, infekzio bakterianoa sortu zen, biktima gehienak hil zituena, normalki ohean hilzorian egon ostean^[14][15]. Garaiko datu medikuak ez dira nahikoak pandemiaren jatorri geografikoa identifikatzeko^[1]. 1920ko hamarkadako entzefalitis letargikoaren agerpenean paper zuzena izan zuen^[16].

1. ↑ ^{a b} (Ingelesez) Taubenberger, Jeffery K.; Morens, David M.. (2006-01). «1918 Influenza: the Mother of All Pandemics» Emerging Infectious Diseases 12 (1): 15–22.  doi:10.3201/eid1201.050979. ISSN 1080-6040. PMID 16494711. PMC PMC3291398. (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
2. ↑ ^{a b} Patterson, K. D.; Pyle, G. F.. (1991). «The geography and mortality of the 1918 influenza pandemic» Bulletin of the History of Medicine 65 (1): 4–21. ISSN 0007-5140. PMID 2021692. (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
3. ↑ (Ingelesez) «Emerging Infectious Diseases journal - CDC» Emerging Infectious Diseases journal (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
4. ↑ Beatriz., Echeverri Dávila,. (1993). La gripe española : la pandemia de 1918-1919. (1. ed. argitaraldia) Centro de Investigaciones Sociológicas ISBN 8474761875. PMC 32971614. (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
5. ↑ Wayback Machine. 2015-11-17 (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
6. ↑ «The 1918 Influenza Pandemic» virus.stanford.edu (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
7. ↑ (Ingelesez) Johnson, Niall P. A. S.; Mueller, Juergen. (2002-03-01). «Updating the Accounts: Global Mortality of the 1918-1920 "Spanish" Influenza Pandemic» Bulletin of the History of Medicine 76 (1): 105–115.  doi:10.1353/bhm.2002.0022. ISSN 1086-3176. (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
8. ↑ The Nation's Health . : The Great Pandemic : : The United States in 1918-1919 : .. 2016-10-26 (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
9. ↑ Life expectancy in the USA, 1900-98. 2003-06-08 (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
10. ↑ «The Influenza Epidemic of 1918» www.archives.gov (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
11. ↑ 1947-, Barry, John M.,. (2004). The great influenza : the epic story of the deadliest plague in history. Viking ISBN 0670894737. PMC 52853905. (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
12. ↑ (Ingelesez) MacCALLUM, W. G.. (1919-03-08). «PATHOLOGY OF THE PNEUMONIA FOLLOWING INFLUENZA» Journal of the American Medical Association 72 (10): 720.  doi:10.1001/jama.1919.02610100028012. ISSN 0002-9955. (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
13. ↑ (Ingelesez) Hirsch, E. F.; Mckinney, M.. (1919-06-01). «An Epidemic of Pneumococcus Bronchopneumonia» Journal of Infectious Diseases 24 (6): 594–617.  doi:10.1093/infdis/24.6.594. ISSN 0022-1899. (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
14. ↑ (Ingelesez) Brundage, John F.; Shanks, G. Dennis. (2007-12). «What Really Happened during the 1918 Influenza Pandemic? The Importance of Bacterial Secondary Infections» The Journal of Infectious Diseases 196 (11): 1717–1718.  doi:10.1086/522355. ISSN 0022-1899. (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
15. ↑ (Ingelesez) Morens, David M.; Fauci, Anthony S.. (2007-04). «The 1918 Influenza Pandemic: Insights for the 21st Century» The Journal of Infectious Diseases 195 (7): 1018–1028.  doi:10.1086/511989. ISSN 0022-1899. (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).
16. ↑ Vilensky, Joel A.; Foley, Paul; Gilman, Sid. (2007-08). «Children and Encephalitis Lethargica: A Historical Review» Pediatric Neurology 37 (2): 79–84.  doi:10.1016/j.pediatrneurol.2007.04.012. ISSN 0887-8994. (Noiz kontsultatua: 2018-11-20).