Espezieen jatorriaz

Espezieen jatorriaz
1859ko argitalpenaren izenburua daraman barnealdeko orrialdea.
Jatorria
Egilea(k)	Charles Darwin
Argitaratze-data	1859
Izenburua	On the origin of species by means of natural selection, or the preservation of favored races in the struggle for life, Über die Entstehung der Arten im Tier- und Pflanzenreich durch natürliche Züchtung oder Erhaltung der vervollkommneten Rassen im Kampf ums Dasein, Über die Entstehung der Arten durch natürliche Zuchtwahl oder die Erhaltung der begünstigten Rassen im Kampfe um's Dasein, Die Fundamente der Entstehung der Arten, Die Entstehung der Arten durch natürliche Zuchtwahl, Über die Entstehung der Arten durch natürliche Zuchtwahl, Die Entstehung der Arten durch Naturauslese, Der Ursprung der Arten durch natürliche Selektion oder Die Erhaltung begünstigter Rassen im Existenzkampf, Der Ursprung der Arten durch natürliche Selektion, Die Erhaltung begünstigter Rassen im Existenzkampf, Postanak fela pomoću prirodnog odviranja ili Održavanje ponjegovanich rasa u borbi za život, 0 nastanku vrst z delovanjem naravnega odbiranja ali ohranjanje prednostnih ras v boju za preživetje, De l’origine des espèces au moyen de la sélection naturelle, ou la préservation des races favorisées dans la lutte pour la vie, Espezieen jatorriaz eta Om arternas uppkomst genom naturligt urval eller de bäst utrustade rasernas bestånd i kampen för tillvaron
Jatorrizko herrialdea	Erresuma Batua
Ezaugarriak
Genero artistikoa	zientzia literatura eta tratatua
Hizkuntza	ingelesa
Egile-eskubideak	jabetza publiko eta jabetza publiko
Fikzioa
Kontakizunaren tokia	Galapagoak
Argumentu nagusia	Hautespen naturala

Espezieen jatorriaz (ingelesezko izenburua "On the Origin of Species") 1859ko azaroaren 24an Charles Darwinek argitaratutako liburu bat da, zientzia literaturaren lan aitzindarietako bat eta biologia ebolutiboaren teoriaren oinarritzat hartu izan da.^[1]

Lehenbiziko izenburua honako hau izan zen: "Espezieen jatorriaz natura hautespenaren bidez, edo biziaren aldeko borrokan arraza faboratuak kontserbatzea" (On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life). 1872ko argitalpenean Espezieen jatorriaz izenburura laburtu zen.^[2]

Idazlan honetan Charles Darwinek (1809-1882) espezien jatorria azaltzeko hautespen naturalaren mekanismoa proposatu zuen. Gizakiek landaredi zein abereekin burutu ohi duten hautespen artifizialarekin paralelismoa eginez, Darwinek hautespen naturalaren kontzeptua sortu zuen, honetan naturak berak ingurugiro zehatz batean biziraupenerako egokienak diren espezieak hautatu eta egokiak ez direnak baztertu egiten ditu.^[3]

Aurreneko argitalpenetan, Darwinek ez zuen "eboluzio" hitza erabili, baizik eta "aldaketadun ondorengotza orokorra" edo antzekoak. Soilik bosgarren argitalpenetik aurrera agertzen da eboluzio hitza, hau da, berak zuzendu eta berrikusi zuen azkenekoa izan zen 1876ko seigarren argitalpenean. Gainontzekoetan, behin ere ez du bere azalpena gizakian oinarritzen.

Liburuak ebidentzia-multzo bat aurkezten zuen, bizitzaren aniztasuna eboluzioaren eredu adartsu baten bidez sortu zela adierazten zuena. Darwinek 1830eko hamarkadan HMS Beagle itsasontzian egindako espedizioan bildu zituen frogak aurkeztu zituen, eta baita ikerketa, korrespondentzia eta esperimentaziotik egindako aurkikuntzak.

Biologian aurkikuntza berriak azaltzeko hainbat ideia ebolutibo proposatuak zeuden aurretik. Anatomista disidenteen eta publiko orokorraren artean gero eta sostengu handiagoa zegoen horrelako ideien artean. Baina XIX. mendearen lehen erdian zientzalari gehienak Ingalaterrako elizari oso lotuta zeuden, zientzia teologia naturalaren parte zela defendatuz. Espezieen transmutazioari buruzko ideiak ez ziren eztabaidagarriak, espezieak Jainkoak diseinatutako atal aldaezinak zirelako. Horrela, gizakia espezie bakarra zen, beste animaliekin zerikusirik ez zuena. Ondorio politiko eta teologikoak biziki eztabaidatu ziren, baina transmutazioa ez zuten onartu zientifiko nagusiek.^[4]

Liburua irakurle ez-espezializatuentzat idatzita zegoen, eta argitaratu zenean interes handia piztu zuen. Dagoeneko Darwin begirunea zuen zientzialari gisa eta beraz, bere aurkikuntzak serio hartu ziren, aurkeztu zituen frogek eztabaida zientifiko, filosofiko eta erlijiosoa sortuz. Liburuaren inguruko eztabaidak Thomas Henry Huxleyk eta X Klubeko kideen zientzia sekularizatzeko kanpainan lagundu zuten, naturalismo zientifikoa sustatuz. Bi hamarkadaren buruan, adostasun zientifiko zabala zegoen eboluzioa, jatorri arrunteko adarkatze-eredu batekin gertatu zela, baina zientzialariek motel ibili ziren hautespen naturalari Darwinek emandako garrantzia onartzeko. 1880ko hamarkadatik 1930era arte "darwinismoaren eklipse" garaian, eboluzio-mekanismo ezberdinei kreditu gehiago eman zitzaien. 1930eko eta 1940ko hamarkadetan eboluzio-sintesi modernoaren garapenarekin, Darwinen hautespen naturalaren bidez eboluzio-egokitzapenaren kontzeptua funtsezko bihurtu zen eboluzio-teoria modernoan, eta gaur egun bizitza-zientzien kontzeptu bateratzailea bilakatu da.^[5]

1. ↑ (Ingelesez) Desmond, Adrian; Moore, James. (1991). Darwin. London: Michael Joseph, Penguin Group, 34-35 or. ISBN 0-7181-3430-3..
2. ↑ (Ingelesez) Desmond, Adrian; Moore, James. (1991). Darwin, London: Michael Joseph, Penguin Group. ISBN 0-7181-3430-3..
3. ↑ (Ingelesez) "Darwin Manuscripts (Digitised notes on Origin)". Cambridge Digital Library.
4. ↑ (Ingelesez) Darwin, C, Costa, James T. (2009). The Annotated Origin: A Facsimile of the First Edition of On the Origin of Species. Cambridge, Massachusetts, and London, England: Belknap Press of Harvard University Press, 44 or. ISBN 978-0-674-03281-1..
5. ↑ (Ingelesez) Bowler, Peter J. (1996). Charles Darwin : the man and his influence. Cambridge University Press, 111-114 or. ISBN 0-521-56668-1..