Frankenstein

Frankestein edo Prometeo modernoa
Frankensteinen lehen argitalpena.
Datuak
Idazlea	Mary Shelley (1818)
Argitaratze-data	1818ko urtarrilaren 1a eta 1818
Generoa	Eleberria
Jatorrizko izenburua	Frankenstein; or, The Modern Prometheus
Hizkuntza	ingelesa
Herrialdea	Erresuma Batua
OCLC	690445527
Euskaraz
Izenburua	Frankenstein[1]
Itzultzailea	Iñigo Errasti
Argitaratze-data	2013
Bilduma	Liburutegi Unibertsala
Orrialdeak	289
ISBN	978-84-9746-814-5

Frankenstein edo Prometeo modernoa (ingelesez: Frankenstein; or, The Modern Prometheus) eleberri epistolar bat da, Mary Shelleyk 1818ko urtarrilaren 1ean anonimoki argitaratua. Victor Frankenstein zientzialari suitzar gazteak hildako haragi-zatiekin mihiztatutako izaki bizi bat sortu zuela kontatzen du. Bizia eman dion izakiaren itxura izugarriaz izututa, Frankensteinek bere "munstroa" alboratzen du. Baina azken hau, adimenez hornitua, mendekatuko da sortzaileak baztertu eta gizarteak jazarri duelako.

Sistema narratiboa mise en abyme teknikarekin egin zen, hau da, elkarri lotutako istorioetan oinarritzen da. Eszenatoki orokorra Robert Waltonek egindako esplorazio polar bat da; honen barruan Victor Frankensteinen bizitzaren istorioa dago, esploratzaileak bankisan jaso zuena; eta honen barruan munstroak berak jasandako oinazeari buruz egindako kontakizuna dago.

Eleberriaren jatorria gazte erromantiko talde batean dago, besteak beste, Mary Wollstonecraft Godwin, bere maitale eta senarra izango zen Percy Bysshe Shelley, eta bere lagun Lord Byron, 1816ko ekainean denboraldi bat Suitzan igarotzea proposatu ziena. Lord Byronek iradoki zuen bakoitzak beldurrezko istorio bat idatz zezala denbora pasatzeko^[2]. Byronek zirriborro bat hasi zuen, John Polidorik berrartu eta The Vampyre bezala argitaratu zuena, banpirismoaren gaia literaturan plazaratu zuena, baina Mary izan zen -orduan hemeretzi urterekin- Frankensteinekin edo Prometeo modernoarekin testu landuena eta lortuena idatzi zuena, bizia sortu eta beldurtzen den zientzialari baten inguruko istorio batekin^[3].

Argitaratu zenetik, Frankenstein nobela gotiko gisa sailkatu zuten; 500 aleko tirada batekin, eta, gerora, kritikari gehienek literatur genero horren maisulantzat hartu zuten. Mary Shelleyren lana, aldi berean kontakizun beldurgarri eta filosofikoa dena, zientzia fikzioaren aitzindarietako bat ere bada. Frankensteinen berehalako arrakasta^[4], aurreko nobela gotikoetatik desberdina den ezaugarri batean oinarritzen da, itxuraz ez bada ere, bai funtsean. Izua terrorearengatik ordezkatuz, Mary Shelleyren eleberriak miragarritasunaz gabetzen du, barneratzea azpimarratzen du eta arrazionaltasunean oinarritzen da, bere gotikoa ia errealista bihurtzeraino^[5].

Argitaratu zenetik, Frankensteinek hainbat egokitzapen egin ditu antzerkirako eta music-hallerako, zinemarako eta telebistarako: beste arte batzuek ere, hala nola komikiak eta bideojokoek, gaiari heldu diote, desitxuratuta bada ere. "Mito" literario bat izan ondoren, Frankenstein mito zinematografiko bihurtu zen, eta, are gehiago, herri-kulturaren elementu. Nahiz eta askotan Mary Shelleyren jatorrizko kontakizunetik oso urrun egon, Frankensteinen istorioa eta hari lotutako pertsonaiak fantasiaren eta izuaren arketipoak izaten jarraitzen dute, baita estereotipoak ere. Herri-kulturan, maiz, Frankenstein izena munstroari ematen zaio, eta ez munstroa sortu zuen zientzialariari.

1. ↑ «euskarari ekarriak» ekarriak.armiarma.eus (Noiz kontsultatua: 2022-02-01).
2. ↑ (Ingelesez) Editors, Biography com. «Mary Shelley» Biography (Noiz kontsultatua: 2022-02-01).
3. ↑ «The Project Gutenberg eBook of Frankenstein: or, The Modern Prometheus, by Mary W. Shelley.» www.gutenberg.org (Noiz kontsultatua: 2022-02-01).
4. ↑ «documystere.com» ww11.documystere.com (Noiz kontsultatua: 2022-02-01).
5. ↑ Duperray, Max. (1997). Lecture de "Frankenstein", Mary Shelley. Presses universitaires de Rennes ISBN 2-86847-261-3. PMC 465761116. (Noiz kontsultatua: 2022-02-01).