Back Veroudering Afrikaans شيخوخة Arabic Avieyamientu humanu AST Paggurang BCL Стареене Bulgarian জরাগ্রস্ততা Bengali/Bangla Starenje BS Envelliment humà Catalan Stárnutí Czech Alderdom Danish

Giza zahartze

Amona eta biloba.

Giza zahartzea gizakiak zahar bihurtzeko prozesua da. Izan ere, bakterioak, landare iraunkorrak eta animalia sinple batzuk biologikoki hilezkorrak izan daitezke[1]. Zentzu zabalago batean, zahartzea zatitzeari utzi dioten organismo baten barruko zelula bakarrei edo espezie baten populazioari dagokio[2].

Gizakietan, zahartzeak denboran zehar gizakian gertatzen diren aldaketen metaketa adierazten du[3], eta aldaketa fisikoak, psikologikoak eta sozialak barnebil ditzake[4][5]. Erreakzio-denbora, adibidez, murriztu egin daiteke adinarekin; oroitzapenak eta ezagutza orokorra, berriz, handitu egiten dira. Zahartzeak giza gaixotasunen arriskua areagotzen du, hala nola, minbizia, Alzheimer gaixotasuna, diabetesa, gaixotasun kardiobaskularrak, garun-hodietako istripuak eta beste asko[6][7]. Mundu osoan egunero hiltzen diren gutxi gora beherako 150.000 pertsonetatik, bi heren inguru adinarekin lotutako arrazoiengatik hiltzen dira.

Zahartzeari buruzko gaur egungo teoriak 2 alorretan banatzen dira: lehenik, kaltearen kontzeptuari esleitzen zaizkionak; horien arabera, kaltea metatzeak (DNAren oxidazioak, esaterako) sistema biologikoen matxura eragin dezake. Bestetik, zahartze programatuaren kontzeptuari erreferentzia egiten diotenak daude, zeinaren arabera barne-prozesuek (mantentze-lan epigenetikoak, hala nola DNAren metilazioak) zahartzea eragin baitezakete[8][9]. Zahartze programatua ez da nahastu behar programatutako zelula-heriotzarekin (apoptosia).

Obesitateak zahartze-prozesua bizkortzen duela iradoki da[10][11]. Primateak ez diren animalietan, kaloria-murrizketak, berriz, zahartze-prozesua moteltzen du, eta, aldi berean, osasuna eta gorputz-funtzioak mantentzen ditu. Primateetan (gizakiak barne), biziaren luzatze-efektu horiek zalantzazkoak izaten jarraitzen dute.

  1. ↑ «Age Calculator» www.calculator.net (Noiz kontsultatua: 2022-12-15).
  2. ↑ (Ingelesez) Liochev, Stefan I.. (2015-12). «Which Is the Most Significant Cause of Aging?» Antioxidants 4 (4): 793–810.  doi:10.3390/antiox4040793. ISSN 2076-3921. PMID 26783959. PMC PMC4712935. (Noiz kontsultatua: 2022-12-15).
  3. ↑ (Ingelesez) Bowen, Richard L.; Atwood, Craig S.. (2004). «Living and Dying for Sex» Gerontology 50 (5): 265–290.  doi:10.1159/000079125. ISSN 0304-324X. PMID 15331856. (Noiz kontsultatua: 2022-12-15).
  4. ↑ (Ingelesez) «Understanding the Dynamics of the Aging Process» National Institute on Aging (Noiz kontsultatua: 2022-12-15).
  5. ↑ Prakash, I. J.. (1997-10). «Women & ageing» The Indian Journal of Medical Research 106: 396–408. ISSN 0971-5916. PMID 9361474. (Noiz kontsultatua: 2022-12-15).
  6. ↑ (Ingelesez) Lau, Kin-Hing William; Baylink, David J.; Wasnik, Samiksha; Sheng, Matilda HC; Ahmed, Abu Shufian Ishtiaq. (2017-02-20). «Effect of aging on stem cells» World Journal of Experimental Medicine 7 (1): 1–10.  doi:10.5493/wjem.v7.i1.1. PMID 28261550. PMC PMC5316899. (Noiz kontsultatua: 2022-12-15).
  7. ↑ (Ingelesez) Renstrom, Joelle. (2020-03-02). «Is Aging a Disease?» Slate Magazine (Noiz kontsultatua: 2022-12-15).
  8. ↑ (Ingelesez) Ghosh, Shampa; Sinha, Jitendra Kumar; Raghunath, Manchala. (2016-09). «Epigenomic maintenance through dietary intervention can facilitate DNA repair process to slow down the progress of premature aging: Dietary Intervention Can Slow Down Premature Aging» IUBMB Life 68 (9): 717–721.  doi:10.1002/iub.1532. (Noiz kontsultatua: 2022-12-15).
  9. ↑ (Ingelesez) Miller, Freda D.; Kaplan, David R.. (2007-02). «To Die or Not to Die: Neurons and p63» Cell Cycle 6 (3): 312–317.  doi:10.4161/cc.6.3.3795. ISSN 1538-4101. (Noiz kontsultatua: 2022-12-15).
  10. ↑ (Ingelesez) Raghunath, Manchala; Ghosh, Shampa; Sinha, JitendraKumar. (2019). «‘Obesageing’: Linking obesity & ageing» Indian Journal of Medical Research 149 (5): 610.  doi:10.4103/ijmr.ijmr_2120_18. ISSN 0971-5916. PMID 31417028. PMC PMC6702696. (Noiz kontsultatua: 2022-12-15).
  11. ↑ Salvestrini, Valentina; Sell, Christian; Lorenzini, Antonello. (2019). «Obesity May Accelerate the Aging Process» Frontiers in Endocrinology 10  doi:10.3389/fendo.2019.00266. ISSN 1664-2392. PMID 31130916. PMC PMC6509231. (Noiz kontsultatua: 2022-12-15).
From Wikipedia, the free encyclopedia · View on Wikipedia

Developed by Tubidy