Jesus Nazaretekoa

Jesus Nazaretekoa
(VI. mendea) Irudi gehiago
islameko, judaismoko, kristautasuneko profeta
Bizitza
Jaiotza	Betleem, Nazaret eta ezezaguna, K.a. 4. urtea inguru
Herrialdea	Herodesen Erresuma
Bizilekua	Nazaret Kfar Nahum Galilea
Talde etnikoa	Juduak
Lehen hizkuntza	Galilean dialect (en) Bibliako hebreera aramera
Heriotza	Kalbario, 30eko apirilaren 7a (33/34 urte)
Hobiratze lekua	ezezaguna Hilobi Santuaren eliza Talpioteko hilobia Lorategiko hilobia hilobia hutsik Jerusalem
Heriotza modua	heriotza zigorra: Gurutziltzaketa
Familia
Aita	Josef Nazaretekoa, Jainko Aita, baliorik ez
Ama	Maria
Ezkontidea(k)	ezezaguna
Bikotekidea(k)	ikusi ezezaguna baliorik ez
Seme-alabak	ikusi baliorik ez ezezaguna
Anai-arrebak	ikusi ezezaguna James the Just (en)
Familia	ikusi Adam (arbaso) Abraham (arbaso) David (arbaso) Desposyni (en) (ahaide)
Leinua	Familia Santua Davidic line (en)
Hezkuntza
Heziketa	ezezaguna baliorik ez
Hizkuntzak	Galilean dialect (en) Bibliako hebreera koinéa aramera
Ikaslea(k)	ikusi Petri Andres Done Jakue Joan Filipe Bartolome Tomas Mateo Jakue, Alfeoren semea Juda Tadeo Simon Zelotea Juda Iskariote Maria Magdalena Matias
Jarduerak
Jarduerak	predikaria, profeta, zurgina, errabinoa, taumaturgoa, erlijio burua, Sendalaria, Mesiasa, predikaria, irakaslea, erlijio sortzailea, tektōn (en) eta pastor (en)
Parte-hartzailea Cleansing of the Temple (en) return from Egypt (en) Jesusen Azken Afaria triumphal entry into Jerusalem (en) Kanako ezteiak Christ washing the Disciples' feet (en) Mendi gaineko predikua Jesusen bizitza Itun Berrian
Lantokia(k)	Galilea eta Jerusalem
Enplegatzailea(k)	ezezaguna
Lan nabarmenak	ikusi Jesusen mirariak Jesusen otoitzak Jesusen parabolak
Influentziak	Joanes Bataiatzailea
Kidetza	Hirutasun
Mugimendua	apokaliptizismoa
Genero artistikoa	parabola
Santutegia
Eguberria, Pazkoa eta Jesu Kristoren jaiegunak
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	judaismoa Eseniarra

Jesus Nazaretekoa^[1] edo Jesu Kristo^[1] (Betleem,^{[oh 1]} K.a. 8 / K. o. 1 – Jerusalem, K. o. 29 / 33) erlijioaren erreformatzaile eta zabaltzailea izan zen, Judeako lurraldean bizi izan zena.^[2][3] Kristautasunaren figura zentrala da, eta historiako pertsonarik esanguratsuena dela esaten dute iturri askok^[4]. Kristau gehienek sinisten dute Jainko Semearen gizakundea dela eta Itun Zaharrak profetizatzen zuen mesiasa edo kristoa^[5][6].

Antzinaroko historialari moderno ia guztiek uste dute Jesus historikoki existitu zela^{[oh 2]} nahiz eta Jesus historikoaren bilaketak ez duen adostasun handirik lortu Ebanjelioen fidagarritasun historikoari dagokionez, zein Jesusek Biblian duen irudiak Jesus historikoa zein mailatan erretratatzen duenaren inguruan^[13][14][15]. Jesus galilear judu bat izan zen^[16], Joan Bataiatzaileak bataiatu ostean bere ministerioa hasi zuena. Ebanjelioen ahozko transmisioa egin zuen^[17], eta askotan "errabino" deitu zuten^[18]. Jesusek bere inguruko juduekin eztabaidatu zuen Jainkoa gurtzeko moduaz, sendaketak egin zituen, parabolen bidez irakatsi zuen eta jarraitzaileak bildu zituen^[19][20]. Atxilotu zuten eta sanedrinaren aurrera eraman zuten^[15], berriro itzuli zuten Erromako gobernuaren eskuetara eta gurutziltzatu zuten Pontzio Pilatosen aginduz^[19]. Bere heriotzaren ostean, bere jarraitzaileek pentsatu zuten hildakoen artetik itzuli zela, eta sortu zuten komunitateak ebentualki Eliza goiztiarra osatu zuen^[15].

Jesusen jaiotza urtero abenduaren 25ean ospatzen da (edo urtarrileko hainbat datetan ekialdeko elizetan) Gabon egun gisa. Bere gurutziltzaketa Ostiral Santuan oroitzen da eta berpizkundea Pazkoan. Munduko leku gehienetan erabiltzen den "AD" egutegia, latinezko Anno Dominitik ("Jaunaren urtean") edo beste batzuetan erabiltzen den "K. o" (Kristo ondorengo) Jesusen jaiotzaren ustezko dataren arabera definitzen da^[21].

Kristau doktrinak sinisten du Jesus Espiritu Santuak sortu zuela, Maria izeneko birjina batetik jaio zela, mirariak egin zituela, Eliza Kristaua sortu zuela, gurutziltzatuta hil zela bekatuak berrerosteko, hildakoen artetik berpiztu zela, Zerura igo zela eta egunen batean berriro itzuliko dela^[22]. Kristau gehienek uste dute Jesusek gizakiari baimendu ziola Jainkoarekin berradiskidetzea. Nizeako Kredoak dio Jesusek azken auzian bizirik zein hilik daudenak epaituko dituela^[23] bere gizakundea baino lehen edo ondoren^[24][25][26], Kristau eskatologian bigarren itzulerarekin lotzen den gertaera^[27]. Kristauen gehiengo oso zabalak Jesus Jainkoaren Semetzat du, Hirutasunaren hiru pertsonetatik bigarrena. Elkargo kristauen kopuru txiki bat bakoiztarra da, osorik edo zati batean, uste dutelako ez dela idazkunetan agertzen.

Jesus figura garrantzitsua da mugimendu eta erlijio ez-kristauetan. Islamean Jesus (Isa gisa transliteratzen dena) Jainkoaren profeta garrantzitsutzat eta Mesias gisa dute.^[28][29][30] Musulmanek uste dute Jesusek idazkiak ekarri zituela eta birjina batetik jaio zela, baina ez dela Jainkoaren semea. Koranaren arabera, Jesusek ez zuen inoiz jainkotartasuna aldarrikatu.^[31] Musulman gehienek ez dute uste Jesus gurutziltzatu zutenik, baizik eta Jainkoak fisikoki igo zuela Zerura. Judaismoak, kontrara, ez du uste Jesus itxoiten duten Mesiasa izan zenik, argudiatzen ez zituela profezia mesianikoak bete, eta ez zela ez jainkotiarra ez inoiz berpiztu^[32].

1. ↑ ^{a b} Euskaltzaindia. (PDF) 177. arauaː Antzinateko pertsona-izenak eta izen mitologikoak (III). Bibliako pertsona-izenak. .
2. ↑ (Ingelesez) William Arnal ("The cipher "judaism" in contemporary historical Jesus scholarship", Kloppenborg, John S. (ed.):Apocalypticism, Anti-Semitism and the Historical Jesus, p. 24
3. ↑ Klausner, Joseph, 1874-1958.. (2006). Jesus de Nazaret : su vida, su época, sus enseñanzas. Paidós ISBN 8449318343. PMC 65514247. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
4. ↑ Bauckham, Richard.. (2011). Jesus : a very short introduction. New York ISBN 9780199575275. PMC 713182402. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
5. ↑ McGrath, Alister E., 1953-. (2006). Christianity : an introduction. (2nd ed. argitaraldia) Blackwell Pub ISBN 1405109017. PMC 60373552. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
6. ↑ Ehrman, Bart D.. How Jesus became God : the exaltation of a Jewish preacher from Galilee. (First edition. argitaraldia) ISBN 9780061778186. PMC 863695009. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
7. ↑ Ehrman, Bart D.. (2011). Forged : writing in the name of God : why the Bible's authors are not who we think they are. (1st ed. argitaraldia) HarperOne ISBN 9780062078636. PMC 759581209. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
8. ↑ Burridge, Richard A., 1955-. (2004). Jesus now and then. William B. Eerdmans Pub. Co ISBN 0802809774. PMC 54024131. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
9. ↑ The historical Jesus : five views. IVP Academic 2009 ISBN 9780830878536. PMC 777681872. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
10. ↑ Sacrifice and redemption : Durham essays in theology. Cambridge University Press 1991 ISBN 0521340330. PMC 19970539. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
11. ↑ Grant, Michael, 1914-2004.. (1977). Jesus : an historian's review of the Gospels. Scribner ISBN 0684148897. PMC 3054550. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
12. ↑ Van Voorst, Robert E.. (2000). Jesus outside the New Testament : an introduction to the ancient evidence. W.B. Eerdmans Pub ISBN 0802843689. PMC 43286799. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
13. ↑ Powell, Mark Allan, 1953-. (1998). Jesus as a figure in history : how modern historians view the man from Galilee. (1st ed. argitaraldia) Westminster John Knox Press ISBN 0664257038. PMC 39180965. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
14. ↑ (Ingelesez) «Historical Jesus» English (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
15. ↑ ^{a b c} Sanders, E. P.. (1996). The historical figure of Jesus. Penguin Books ISBN 9780141928227. PMC 698471832. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
16. ↑ Vermès, Géza, 1924-2013.. (1981, ©1973). Jesus the Jew : a historian's reading of the Gospels. (1st Fortress Press ed. argitaraldia) Fortress Press ISBN 0800614437. PMC 7175110. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
17. ↑ Dunn, James D. G., 1939-. The oral gospel tradition. ISBN 9780802867827. PMC 843124157. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
18. ↑ (Ingelesez) «Rabbi in the International Standard Bible Encyclopedia.» International Standard Bible Encyclopedia Online (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
19. ↑ ^{a b} The historical Jesus in context. Princeton University Press 2006 ISBN 0691009910. PMC 66527132. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
20. ↑ Charlesworth, James H.,. The historical Jesus : an essential guide. ISBN 9781426724756. PMC 948511145. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
21. ↑ (Ingelesez) «Definition of ANNO DOMINI» www.merriam-webster.com (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
22. ↑ Grudem, Wayne A.. (1994). Systematic theology : an introduction to biblical doctrine. Inter-Varsity Press ISBN 0310286700. PMC 29952151. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
23. ↑ «CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Nicene Creed» www.newadvent.org (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
24. ↑ (Ingelesez) Metzger, Bruce M.; Coogan, Michael David. (1993-10-14). The Oxford Companion to the Bible. Oxford University Press ISBN 9780199743919. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
25. ↑ (Ingelesez) «What the Bible Says About Death, Afterlife and the Future» The Jewish Roman World of Jesus 2013-03-22 (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
26. ↑ Hoekema, Anthony A., 1913-. (1979). The Bible and the future.. W.B. Eerdmans ISBN 0853646244. PMC 32926342. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
27. ↑ (Ingelesez) Garrett, James Leo. (2014-09-14). Systematic Theology, Volume 2, Second Edition: Biblical, Historical, and Evangelical. W.B. Eerdmans Publishing Company ISBN 9781625648525. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
28. ↑ «Center for Muslim-Jewish Engagement» web.archive.org 2015-05-01 (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
29. ↑ Glassé, Cyril.. (2008). The new encyclopedia of Islam. (3rd ed. argitaraldia) Rowman & Littlefield Publishers ISBN 0742562964. PMC 213401056. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
30. ↑ Siddiqui, Mona,. Christians, Muslims, and Jesus. ISBN 9780300189261. PMC 841216171. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
31. ↑ Morgan, Diane, 1947-. (2010). Essential Islam : a comprehensive guide to belief and practice. Praeger/ABC-CLIO ISBN 031336026X. PMC 495532664. (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).
32. ↑ «JESUS OF NAZARETH - JewishEncyclopedia.com» www.jewishencyclopedia.com (Noiz kontsultatua: 2019-04-19).

Aipuaren errorea: <ref> tags exist for a group named "oh", but no corresponding <references group="oh"/> tag was found