Kongoko krisialdia

Kongoko krisialdia
Afrikako deskolonizazioa eta Gerra Hotzaren parte
Erlojuaren norabidean, goian ezkerretik hasita: NBEren errefuxiatu zelaia Élisabethvillen; NBEren bake-indarrak soldadu zauritu bat laguntzen; Baluba tribuko gizon armatuak; Lodjako sarraskia; Belgikako paratxutistak Dragoi Gorria Operazioan; Kongoko soldadu eta mertzenarioak Simba matxinadaren aurka borrokan.
Data	1960ko uztailaren 5etik 1965eko azaroaren 25era
Lekua	Kongo-Leópoldville
Emaitza	Kongo estatu independente gisa ezarri zen, Joseph-Désiré Mobuturen aginte zentralarekin.
Gudulariak
1960–63: Kongoko Errepublika Babesleak:  SESB (1960) ONUC[oh 1][1] 1960–63:  Katanga  Hego Kasai Babesleak:  Belgika[oh 2][2][3][4] 1960–62: Kongoko Errepublika Askea Babeslea:  SESB
1964–65: Kongoko Errepublika Demokratikoa Babesleak: ONUC (1964)  Ameriketako Estatu Batuak  Belgika 1964–65: Kwilu eta Simba matxinadak Babesleak:  SESB  Txina  Kuba
Buruzagiak
Joseph Kasa-Vubu Patrice Lumumba † Cyrille Adoula Dag Hammarskjöld † U Thant Joseph Kasa-Vubu Joseph-Désiré Mobutu Moïse Tshombe (1964tik aurrera) Moïse Tshombe Albert Kalonji Gaston Eyskens Théo Lefèvre Antoine Gizenga Pierre Mulele Christophe Gbenye
Galerak
Guztira: 100.000 hildako inguru[5]

Kongoko krisialdia (frantsesez: Crise congolaise) gatazka politikoa eta gerra izan zen, 1960-1965 bitartean Kongoko Errepublikan (gaur egungo Kongoko Errepublika Demokratikoan) gertatutakoa. Kongo Belgikarra Belgikatik independizatu bezain pronto hasi zen, eta Joseph-Désiré Mobutu boterera iritsi zenean bukatu zen de facto. Hainbat gerra zibilen segida bat izan zen, eta Gerra Hotzarekin nahastutako interesak ere egon ziren, Sobietar Batasuna eta Ameriketako Estatu Batuak gatazkaren alde bana babesten baitzituzten. 100.000 pertsona inguru hil zirela uste da.

Kongo Belgikarrean hasitako mugimendu nazionalistak kolonialismoaren amaiera eskatu zuen, eta independentzia eskuratu zuen 1960ko ekainaren 30ean. Gertakari honetarako prestaketa oso gutxi egin ziren aurrez, adibidez federalismoa edo etnizitatea oraindik ez ziren eztabaidatu. Uztaileko lehen astean mutina egon zen armadan eta zuri eta beltzen arteko biolentziak eztanda egin zuen. Belgikak militarrak bidali zituen alde egiten ari ziren zurien hegaldiak babesteko, eta Katanga eta Hego Kasairen independentzia bultzatu zuten. Biolentziarekin amaitzeko, Nazio Batuen Erakundeak ere bake-indarrak bidali zituen, baina Dag Hammarskjöld idazkari orokorrak uko egin zion tropak bidaltzeari Léopoldvilleko gobernu zentrala babesteko sezesionisten aurka. Patrice Lumumba lehen ministroak Sobietar Batasunaren laguntza eskatu zuen, eta horiek, laguntzaile militarrak bidaltzeaz gain, laguntza teknikoa eman zuten.

Sobietarren laguntzak Kongoko gobernua hautsi zuen eta Lumumba lehen ministroaren eta Joseph Kasa-Vubu presidentearen arteko botere harremana gaiztotu. Mobutuk, armadaren gidaritzarekin, estatu kolpea eman zuen, sobietarrak kanporatu zituen eta gobernu berria ezarri zuen bere kontrolpean. Lumumba atxilotu eta exekutatu zuten 1961ean eta bere jarraitzaileek Kongoko Errepublika Askea izeneko gobernua eratu zuten Stanleyvillen, Antoine Gizengaren lidertzarekin. Sobietarren babesa bazuen ere, 1962an garaitua izan zen. NBEko idazkari orokorra zen Hammarskjöld hegazkin istripu batean erail zutenean, indar gehiago hartu zuen NBEk. Euren laguntzarekin, Leopoldvillek mugimendu sezesionistak garaitu zituen 1963a hasi zenean.

Katanga eta Hego Kasai berriro ere gobernuaren kontrolpean zeudela Moïse Tshombe katangarrari eskatu zitzaion behin-behineko administrazio baten gidaritza hartu eta hauteskundeak antolatzeko. Hala ere, hau gertatu aurretik, talde armatu maoista batek matxinada antolatu zuen herrialde osoan, Simba matxinada izenarekin. Stanleyvillen zentratutako Kongoko Errepublika Demokratikoa aldarrikatu zuten, lurralde zati handia kontrolatu ostean. 1964ko azaroan AEBk eta Belgikak Stanleyvillen zeuden bahituak askatzeko operazioa egin zuten, eta ondoren garaituak izan ziren. 1965an Tshombe eta Kasa-Vuburen arteko botere berdinketa bat egon zen, berriro ere herrialdea geldituz. Mobutuk bigarren estatu kolpea egin zuen 1965ko azaroan, kontrol pertsonala ezarriz. 1971an herrialdearen izena Zairera aldatu zuen eta diktadura ezarri zuen 1997an kendu eta Kongoko Errepublika Demokratikoa berrezarri zen arte.

Aipuaren errorea: <ref> tags exist for a group named "oh", but no corresponding <references group="oh"/> tag was found

1. ↑ 1964-, Haskin, Jeanne M.,. (2005). The tragic state of the Congo : from decolonization to dictatorship. Algora Pub ISBN 0875864163..
2. ↑ 1962-, Nugent, Paul,. (2004). Africa since independence : a comparative history. Palgrave Macmillan ISBN 9780333682739..
3. ↑ 1944-, Nzongola-Ntalaja, Georges,. (2002). The Congo from Leopold to Kabila : a people's history. Zed Books ISBN 9781842770535..
4. ↑ Air power in UN operations : wings for peace. ISBN 9781317183396..
5. ↑ Godfrey., Mwakikagile,. Statecraft and nation building in Africa : a post-colonial study. ISBN 9789987160396..