Nitrogeno

Nitrogenoa
7 Karbonoa ← Nitrogenoa → Oxigenoa
7 N                                                                                                                                                                                                                                           Taula periodikoa
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakia	Nitrogenoa, N, 7
Serie kimikoa	ez-metalak
Taldea, periodoa, orbitala	15, 2, p
Masa atomikoa	14,007(2) g/mol
Konfigurazio elektronikoa	1s2 2s2 2p3
Elektroiak orbitaleko	2, 5
Propietate fisikoak
Egoera	gasa
Dentsitatea	(0 °C, 101,325 kPa) 1,251 g/L
Urtze-puntua	63,15 K (-210,00 °C, -346,00 °F)
Irakite-puntua	77,36 K (-195,79 °C, -320,42 °F)
Urtze-entalpia	(N2) 0,360 kJ·mol−1
Irakite-entalpia	(N2) 5,56 kJ·mol−1
Bero espezifikoa	(25 °C) 29,124 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k T/K 37 41 46 53 62 77
Propietate atomikoak
Kristal-egitura	hexagonala
Oxidazio-zenbakia(k)	5, 4, 3, 2, 1, -1, -3 (oxido azido sendoa)
Elektronegatibotasuna	3,04 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala	1.a: 1.402,3 kJ/mol 2.a: 2.856 kJ/mol 3.a: 4.578.1 kJ/mol
Erradio atomikoa (batezbestekoa)	65 pm
Erradio atomikoa (kalkulatua)	56 pm
Erradio kobalentea	75 pm
Van der Waalsen erradioa	155 pm
Datu gehiago
Eroankortasun termikoa	(300 K) 25,83x10-3
Soinuaren abiadura	353 m/s
Isotopo egonkorrenak
Nitrogenoaren isotopoak iso UN Sd-P D DE (MeV) DP 13N sintetikoa 9,965 m ε 2,220 13C 14N %99,634 N egonkorra da 7 neutroirekin 15N %0,366 N egonkorra da 8 neutroirekin

Nitrogenoa, azota^[1] edo gatzugaia elementu kimiko bat da, N ikurra eta 7 zenbaki atomikoa dituena. Daniel Rutherford fisikari eskoziarrak aurkitu eta isolatu zuen 1772an. Nitrogenoa aurkitu zenean, azido nitriko eta nitrato bezala aurkeztu zen. Egoera normaletan gas diatomiko bezala agertzen da (N₂). Atomoa nahiz molekula izendatzeko erabiltzen da nitrogeno izena, oxigenoarekin gertatu bezala.

Nitrogenoa 15. taldeko (nitrogenoaren talde edo pniktogenoen talde bezala ezaguna) elementu arinena da. Ez-metala da eta erreaktibitate gutxikoa; beraz, ez da sukoia. Nitrogenoa unibertsoko elementu ugari bat da, Esne Bideko eta Eguzki-sistemako zazpigarren elementurik ugariena. Tenperatura eta presio estandarretan, elementuaren bi atomo lotzen dira dinitrogenoa (N₂) sortuz. Hau, kolorgea eta usainik ez duen gasa da. Dinitrogenoa planetako atmosferaren %78a da.

Nitrogenoa, organismo guztietan dagoen elementua da, hain zuzen ere, aminoazidoetan, azido nukleikoetan eta ATPan (adenosina trifosfatoan). Aminoazido eta proteinen kasuan lurzoruan bakterioek finkatzen duten nitrogenoa oinarritzat erabiliz sintetizatzen dira, landareek eta animaliek ezin baitute zuzenean hartu eguratseko nitrogenoa.^[2] Gizakion gorputzaren %3a nitrogenoa da, hau oxigeno, karbono eta hidrogenoaren ostean gorputzean daukagun laugarren elementu ugariena da. Industrietan erabiltzen diren konposatu askok nitrogenoa dute: amonioa, azido nitrikoa, nitrato organikoak eta zianuroak. Nitrogenoa oso egonkorra da, nitrogeno elementalean, nitrogeno-nitrogeno lotura hirukoitza delako. Izan ere, bigarren loturarik sendoena da CO molekularen ondoren. Lurrazalean beste elementu batzuekin konbinaturik ageri den nitrogenorik gehiena gai organikoetan dago; bere mineral bakarra sodio nitratoa da (NaNO₃).

Nitrogenoaren konposatuek hainbat erabilera dute, hala nola, ongarri gisa, energia-biltegi moduan, edota erresistentzia handiko konposatuetarako, Kevlar eta zianokrilatoak (supergluan erabiltzen den konposatua) esaterako, eta antibiotikoetan ere aurki dezakegu.

1. ↑ «EH - Bilaketa - Bilaketa» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2024-04-12).
2. ↑ Zientzia, Elhuyar. (2007-04-01). «Nitrogeno gehien Pazifikoan finkatzen da» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2022-10-22).