Palestina

Palestina terminoaren beste esanahi batzuen berri izateko, ikus: «Palestina (argipena)»

Antzinako Erromako Syria Palaestina probintziaren mugak. Lerro berde etenak erakusten du zein ziren mugak Bizantzioko Palaestina Prima eskualdearen (geroago Jund Filastin deitua) eta Palaestina Secunda eskualdearen (geroago Jund al-Urdunn) artean mugak, bai eta Palaestina Salutaris eskualdearenak ere (geroago Jebel et-Tih eta Jifar).

Palestinar Lurralde Okupatuen (Zisjordania eta Gazako Zerrenda) mugak; lurralde horiek bere lurraldetzat aldarrikatzen ditu Palestinako Estatuak.

Palestina^[1]^{[oh 1]} Asiako mendebaldeko eskualde geografikoa da. Hegoaldeko Sortaldean dago, eta Israel eta Palestinako Estatua hartzen ditu barnean, nahiz eta definizio batzuetan Jordaniako ipar-mendebaldeko zatiak ere badauden. Eskualdeko beste izen historiko batzuk hauek dira: Kanaan, Agindutako Lurraldea, Israelgo Lurraldea edo Lur Santua

Palestinari buruz idatzitako lehen erreferentziak K.a. XII. mendekoak dira, Egiptoko XX. dinastiak Peleset terminoa erabiltzen zuenean inguruko herriaz edo lurraz hitz egiteko. K.a. VIII. mendean, asiriarrek Palashtu edo Pilistu bezala aipatzen zuten. Garai helenistikoan, izen horiek grekora aldatu ziren, eta Herodotoren Historietan Palaistine gisa agertzen zen. K.o. 6. urtean, Erromatar Inperioak probintzia bat ezarri zuen Judea izeneko zonaren gainean, eta K.o. 132. urtean (Bar Kokhbako matxinadaren garaian) Siria Palestina bihurtu zuen^[2]. 390. urtean, bizantziar garaian, eskualdea Palaestina Prima, Palaestina Secunda eta Palaestina Tertia probintzietan banatu zen. 630eko hamarkadan musulmanek konkistatu ondoren, Jund Filastin barruti militarra ezarri zen. Palestinaren mugak aldatu egin dira historian zehar, baina, oro har, Hegoaldeko Siria edo Sortaldea bezalako eskualdeen hegoaldea hartu du. Era berean, kontzeptualki bat dator tradizio judeokristauko zenbait terminorekin, lehen aipatutako hala nola Kanaan, Agindutako Lurraldea, Israelgo Lurraldea edo Lur Santua.

Judaismoaren eta kristautasunaren sorlekua da, eta erlijio-, kultura-, merkataritza- eta politika-bidegurutze gisa istorio zalapartatsua du. Brontze Aroan kanaandarrak bizi ziren; Burdin Aroan Antzinako Israel eta Judea sortu ziren, antzinako israeldarrak bizi ziren bi erresuma ahaide. Ordutik hainbat inperioren mende egon da, hala nola Neo-asiriar inperioa, Neo-babilondar inperioa eta Akemenestar Inperioa mende. Aginte helenistikoaren aurkako eskualdeko juduen matxinadek eskualdeko independentzia-aldi labur bat ekarri zuten Asmondar leinuaren azpian. Pixkanaka Erromatar Inperioan (beranduago, Bizantziar Inperioa) sartzen joan ziren, bertan osorik integratu arte.

VII. mendean, Rasidar kalifaldiak konkistatu zuen Palestina, bizantziarrek eremuan zuten kontrolarekin amaitiuz; Rasidar kalifaldiaren ostean Omeiatar Kalifa-herria, Abbastar Kalifa-herria eta Fatimatar Kalifa-herria etorri ziren, hurrenez-urren. Gurutzadei esker ezarri zen Jerusalengo Erresumaren kolapsoaren ondoren, Palestinako populazioa nagusiki musulmana bihurtu zen. XIII. mendean, Mamelukoen Sultanerriaren parte izatera pasatu zen, eta 1516aren ondoren, Otomandar Inperioaren parte. Lehen Mundu Gerran, Sinai eta Palestinako kanpainaren barruan konkistatu zuen Erresuma Batuak. 1919 eta 1922 bitartean, Nazioen Elkarteak Palestinarako Mandatua sortu zuen, eta agindu zuen eskualdea Palestinako Britainiar Mandatua gisa administrazio britainiarraren pean geratzea. Sionismoaren mugimenduak juduentzako lur gisa aldarrikatu zuen eta, bereziki, Bigarren Mundu Gerraren eta Holokaustoaren ostean Europako juduen migrazio handia gertatu zen. Juduen eta arabiarren arteko tirabirak areagotu egin ziren 1947-1949ko Palestinako gerrara iritsi arte. Gerra horrek Britainiar Mandatuarekin amaitu zuen, Transjordania sortu ondoren. Israelen eta Jordaniaren artean Zisjordania sortu zen eta eta Egiptoren mugan Gazako Zerrenda. Arabiar–israeldar gatazkaren baitan beste hainbat gerra eta gatazka izan ziren XX. eta XXI. mendetan, bi lurralde horiek ere okupatuz. Gaur egungo Israel-Palestina Gatazkaren muina da okupazio hori^[3]^[4].

Aipuaren errorea: <ref> tags exist for a group named "oh", but no corresponding <references group="oh"/> tag was found