Back Proteïen Afrikaans Protein ALS Proteína AN بروتين Arabic پروتين ARY بروتين ARZ মাংসসাৰ Assamese Proteína AST Zülallar Azerbaijani پروتئین AZB
| Proteina | |
|---|---|
 | |
| Konposizioa | aminoazido eta Lotura peptidiko |
| Mota | biopolimero, gene produktu, polipeptido eta makromolekula biologiko |
| Identifikatzaileak | |
| Gmelin | 36080 |
| MeSH | D011506 |
| KEGG | C00017 |
Proteinak aminoazido-hondakinen kate luze batek edo gehiagok osatutako biomolekula eta makromolekula handiak dira. Proteinek askotariko funtzioak dituzte organismoetan, hala nola erreakzio metabolikoak katalizatzea, DNA erreplikatzea, estimuluei erantzutea, zelulak eta organismoak egituratzea eta molekulak leku batetik bestera eramatea. Proteinak, nagusiki, beren aminoazido-sekuentziagatik bereizten dira. Aminoazidoen sekuentzia geneen nukleotido-sekuentziak ematen du, eta proteinaren jarduera zehazten duen hiru dimentsioko egitura espezifiko batean tolesten da.
Polipeptido deritzo aminoazidoen kate lineal bati. Proteina batek gutxienez polipeptido luze bat du. Polipeptido laburrak, 20-30 aminoazido baino gutxiago dituztenak, oso gutxitan hartzen dira proteinatzat eta normalean peptido esaten zaie. Banakako aminoazidoak lotura peptidikoen eta aldameneko aminoazidoen bidez lotuta daude. Proteina baten aminoazidoen sekuentzia gene baten sekuentziak definitzen du, kode genetikoan kodetuta. Oro har, kode genetikoak 20 aminoazido estandar zehazten ditu; baina zenbait organismotan, kode genetikoak selenozisteina eta -zenbait arkeoetan- pirrolisina jaso dezake. Handik gutxira edo sintesian zehar, proteina baten hondakinak kimikoki aldatu ohi dira, aldaketa postadukzionalen bidez; horrela aldatu egiten dituzte propietate fisikoak eta kimikoak, tolestea, egonkortasuna, jarduera eta, azken batean, proteinen funtzioa. Proteina batzuek talde ez-peptidikoak dituzte elkartuta, talde prostetiko edo kofaktore deritzenak. Proteinek ere elkarrekin lan egin dezakete funtzio jakin bat lortzeko, eta, askotan, proteina-konplexu egonkorrak eratzeko elkartzen dira.
Eratu ondoren, proteinak denbora-tarte jakin batean baino ez dira existitzen, eta, ondoren, zelula-makinek degradatu eta birziklatu egiten dituzte, proteinen ordezkatze prozesuaren bidez. Proteina baten bizitza erabilgarria haren bizi-erdiaren bidez neurtzen da, eta espektro zabala hartzen du. Minutu gutxi batzuk edo urte luzez egon daitezke, eta batez beste 1-2 eguneko bizitza izan dezakete ugaztunen zeluletan. Proteina anomaloak edo gaizki tolestuak azkarrago degradatzen dira, suntsitzen direlako edo ezegonkorrak direlako.
Beste makromolekula biologiko batzuk bezala, hala nola polisakaridoak eta azido nukleikoak, proteinak organismoen funtsezko zatiak dira eta ia prozesu zelular guztietan parte hartzen dute. Proteina asko erreakzio biokimikoak katalizatzen dituzten eta metabolismorako ezinbestekoak diren entzimak dira. Proteinek ere funtzio estrukturalak edo mekanikoak dituzte, hala nola aktina eta miosina muskuluan eta zitoeskeletoaren proteinak, zelula-formari eusten dion aldamio-sistema osatzen dutenak. Beste proteina batzuk garrantzitsuak dira zelula-seinaleetan, immunitate-erantzunetan, atxikipen zelularrean eta zelula-zikloan. Animalietan, proteinak beharrezkoak dira dietan sintetizatu ezin diren funtsezko aminoazidoak emateko. Digestioak proteinak deskonposatzen ditu erabilera metabolikorako.
Proteinak beste zelula-osagai batzuetatik purifika daitezke, zenbait teknikaren bidez, hala nola ultrazentrifugazioa, prezipitazioa, elektroforesia eta kromatografia; ingeniaritza genetikoa iristean, metodo batzuk erabili dira purifikazioa errazteko. Proteinen egitura eta funtzioa aztertzeko erabili ohi diren metodoen artean daude immunohistokimika, tokira zuzendutako mutagenesia, X izpien kristalografia, erresonantzia magnetiko nuklearra eta masen espektrometria.