Sun Yat-sen

Sun Yat-sen
(1910(e)ko hamarkada) Irudi gehiago
Extraordinary President of the Republic of China (en) 1921eko apirilaren 7a - 1923ko otsailaren 21a ← baliorik ez - baliorik ez → Great President of the Republic of China (en) 1912ko urtarrilaren 1a - 1912ko otsailaren 13a ← baliorik ez - Yuan Shikai →
Bizitza
Jaiotza	Cuiheng (en) , 1866ko azaroaren 12a
Herrialdea	Txinako Errepublika (1912–1949) Qing dinastia
Bizilekua	San Frantzisko Haxell's Hotel (en)
Heriotza	Peking Union Medical College Hospital (en) , 1925eko martxoaren 12a (58 urte)
Hobiratze lekua	Sun Yat-sen Mausoleum (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: gibeleko minbizia
Familia
Aita	Sun Dacheng
Ama	Madame Yang
Ezkontidea(k)	Lu Muzhen  (1884ko maiatzaren 26a -  1915) Chen Cuifen  (1891 -  1906) Haru Asada  (1897 -  1902) Kaoru Otsuki  (1905 -  1906) Soong Ching-ling  (1915eko urriaren 25a -  1925eko martxoaren 12a)
Seme-alabak	ikusi Sun Fo Sun Wan Fumiko Miyagawa Sun Yan (en)
Anai-arrebak	ikusi Sun Mei
Hezkuntza
Heziketa	Queen's College (en) Punahou School (en) 1883) ʻIolani School (en) 1882) Li Ka Shing Faculty of Medicine (en) Boji Medical College (en) (1886 - 1887) Hong Kong College of Medicine for Chinese (en) (1887 - 1892)
Hizkuntzak	ingelesa txinera
Jarduerak
Jarduerak	politikaria, medikua eta filosofoa
Lantokia(k)	Hong Kong
Enplegatzailea(k)	Nanjingeko Unibertsitatea
Jasotako sariak	ikusi Order of Merit for National Foundation
Kidetza	Tiandihui (en) Framazoneria
Zerbitzu militarra
Gradua	generalissimo (en)
Parte hartutako gatazkak	Xinhai Iraultza
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Eliza kongregazionala
Alderdi politikoa	Kuomintang Tongmenghui
Fitxategi:Signature of Sun Yat Sen - China Document - dark version.svg, The signature of Sun Yat-sun.svg

Sun Yat-Sen (txinera tradizionalez: 孫逸仙; txinera sinplifikatuz: 孙逸仙; pinyinez: Sūn Yìxiān, sýːn jɐ̀t̚.síːn ahoskatua; Zhongshan, Guangdong, Txina, 1866ko azaroaren 12a - Pekin, Txina, 1925eko martxoaren 12a) mediku, politikari, militar, estatu-politikari, filosofo eta ideologo txinatarra izan zen. Txinako Errepublikako lehen presidentea eta Kuomintangen sortzailea, Txinako Herri Errepublikan zein gaur egungo Txinako Errepublikan (Taiwan) Txina modernoaren aitatzat hartzen da.

1905ean, Tongmenghui Elkartea sortu zuen, Mantxuen monarkiarekin amaitzeko eta Txinan eredu politiko errepublikanoa ezartzeko erakunde iraultzailea^[1]. Erakundeak porrot egin zuten matxinada batzuk sustatu zituen, eta 1900eko hamarkadaren amaieran, krisian sartu zen. Ondorioz, Sun hainbat lurraldetatik kanporatu zuten (Japonia, Indotxina frantsesa, Malaysia britainiarra...)^[2]. Sunek ez zituen bere jarduera subertsiboak bertan behera utzi, baina monarkia suntsitu zuen Xinhaiko Iraultzaren bezperetan, bere nagusitasuna gainbehera zihoan iraultzaileen artean^[2].

Txinako Errepublikako lehen presidente iragankorra izan zen 1912an, kargua Yuan Shikai administratzaile eta militar beteranoari utzi baino lehen. Haren Gobernuan, urtebete inguru eman zuen trenbideen arduradun gisa, oposiziora igaro aurretik^[3]. 1913an, Shikai boteretik kentzen saiatu zen Sun Yat-sen Yuan, baina ez zuen arrakastarik izan, eta horrek erbestera eraman zuen berriro.

Nazioarteko errekonozimendurik ez zuten bi gobernu errebelderen buru izan zen Kantonen. Lehenengoa, 1917an sortu zen Duan Qiruik eta haren Anhuiko presio-taldeak kontrolatutako gobernu pekindarren aurrez aurre, eta, bigarrena, 1920an, Zhiliren presio-taldeak menderatutako gobernu pekindarren aurrez aurre^[4]. Desegindako gorteek «ezohiko» presidente aukeratuta, iparraldeko gobernuaren aurkako espedizio bati ekin zion 1922an, eta porrota jasan zuen; azkenean, Kantonetik kanporatu egin zuten^[5].

1. ↑ Wilbur 1976, 17-18 orr. .
2. ↑ ^{a b} Wilbur 1976, 18 orr. .
3. ↑ Wilbur 1976, 19 orr. .
4. ↑ Fairbank & Twitchett 1983, 527-528 orr. .
5. ↑ Fairbank & Twitchett 1983, 528 orr. .