Yndianen

Yndianen
De hjoeddeistige fersprieding fan 'e lânseigen befolking fan 'e Amearika's, ynkl. Eskimo's en Aleoeten, mar útsein mingde befolkingsgroepen, lykas mestizen.
flagge
Yndianen yn 'e Feriene Steaten	Yndianen yn Kanada
Yndianen yn Ekwador	Yndianen yn Kolombia
populaasje
oantal	±54 miljoen (2023)
taal	grut tal lânseigen talen (ek Spaansk, Ingelsk, Portegeesk, Frânsk, Nederlânsk)
godstsjinst	kristendom, natoerreligy, synkretisme
erkenning
steatsdragend folk	gjin eigen steat
erkende minderheid	beskate foarm fan erkenning yn 'e measte lannen
fersprieding
Meksiko:	23.200.000
Gûatemala:	6.400.000
Perû:	5.900.000
Bolivia:	4.100.000
Feriene Steaten:	3.600.000
Sily:	2.100.000
Kolombia:	1.900.000
Ekwador:	1.000.000
Kanada:	983.000
Argentynje:	955.000
Brazylje:	818.000
Fenezuëla:	725.000
Hondoeras:	601.000
Nikaragûa:	444.000
Panama:	418.000
Paraguay:	117.000
Kosta Rika:	104.000
Guyana:	79.000
Oerûguay:	76.000
Belize:	37.000
Suriname:	20.000
Porto Riko:	20.000
Frânsk-Guyana:	19.000
El Salvador:	13.000
Sint-Finsint:	3.300
Dominika:	2.600
Kuba:	1.600
Trinidad en Tobago:	1.400
Grenada:	160

Yndianen is de gongbere oantsjutting foar it meastepart fan 'e oarspronklike, lânseigen befolking fan Noard- en Súd-Amearika. Hja stamje ôf fan 'e lju dy't dy wrâlddielen al bewennen ear't de earste Jeropeänen der arrivearren. It tinken is dat de foarâlden fan 'e Yndianen likernôch 25.000 jier lyn, ûnder de lêste iistiid, út Sibearje fia de Beringlânbrêge nei Alaska oerstieken. Sa'n 14.000 jier lyn berikten guon fan harren neikommelingen de súdpunt fan Súd-Amearika. In protte Yndiaanske kultueren wiene jager-sammeldermaatskippijen, mar yn guon kontreien stiften de Yndianen frijwat stêdsteaten en gruttere riken. Benammen yn Meso-Amearika en de Andes ûntjoegen har yn it Prekolumbiaanske Tiidrek tige komplekse, heechûntwikkele beskavings. Nei't Kristoffel Kolumbus de Amearika's yn 1492 'ûntdiek', waarden Súd- en Midden-Amearika en letter ek Noard-Amearika ferovere troch kolonisten út (of fan oarsprong út) Jeropa. Der folgen iuwen fan genoside en ûnderdrukking, wêrby't alle Yndiaanske steaten en kultueren ferneatige waarden. Pas yn 'e twadde helte fan 'e tweintichste iuw begûn der stadichoan in werberte fan 'e Yndiaanske kultuer, dy't him û.o. utere yn 'e oprjochting fan politike bewegings dy't de rjochten fan 'e Yndianen opeasken.