Afonso I de Portugal ou Afonso Henriques, alcumado O Conquistador, O Fundador ou O Grande, e chamado polos árabes Ibn-Arrik (fillo de Henrique) ou El-Bortukali (o Portugués), nado en Guimarães, Viseu ou Coímbra contra 1109 e finado en Coímbra o 6 de decembro de 1185, foi o primeiro rei de Portugal.
Era fillo de Henrique de Borgoña e de Tareixa de Portugal, señores do Condado portucalense, condado dependente do Reino de Galicia.[1]
Despois da morte do seu pai, Afonso tomou unha posición política oposta á da nai, que contaba co apoio do seu cónxuxe Fernán Pérez de Traba e da súa poderosa familia. Pretendendo asegurar o dominio do condado armouse cabaleiro en Tui e, tras vencer á súa nai e aos Trava na batalla de San Mamede en 1128, asumiu o pleno goberno do condado, concentrando entón os seus esforzos en obter o recoñecemento deste como reino.[1]
En 1139, despois da vitoria na batalla de Ourique contra un continxente mouro, Afonso Henriques proclamouse rei de Portugal co apoio das súas tropas. A independencia de Portugal foi recoñecida polo seu curmán Afonso VII en 1143, no tratado de Zamora, debido ao desexo deste en tomar o título de emperador de toda a Hispania e, como tal, necesitar de reis como vasalos. En 1179, o papa Alexandre III, a través da bula Manifestis Probatum, recoñeceuno como rex (rei).[1]
Co apoio de cruzados do norte de Europa conquistou Lisboa en 1147. Pacificado o país, proseguiu as conquistas aos mouros, empurrando a fronteira para o sur, desde Leiria até o Alentejo, máis que duplicando o territorio que herdara.