Demokrasia

Ti demokrasia ket maysa a porma ti gobierno a dagiti amin a naikeddeng nga umili ket adda ti agpapada a panagikeddeng kadagiti amin a panangipato a mabalin a mangbaliw kadagiti biagda. Ti demokrasia ket mangpalubos kadagiti tattao a makapada a makibinglay—no ti dagus wenno babaen kadagiti nabutosan a representatibo—iti panagisingasing, panagrang-ay, ken panagpartuat kadagiti linteg. Daytoy ket sakupanna dagiti kasasaad ti sosial, ekomnomiko ken kultura a mangipalubos ti nawaya ken agpadpada a panakasanay ti politiko a kinabukbukodan a panagikeddengl . Daytoy ket nagtaud manipud iti Griego: δημοκρατία (dēmokratía) "turay ti tattao",^[1] a naaramid manipud iti δῆμος (dêmos) "tattao" ken κράτος (kratos) "bileg", circa 400 BC, tapno mangibaga kadagiti politiko a sistema nga idi ket adda kadagiti Griego siudad-estado, a naisangsangayan ti Atenas. Dagiti dadduma a kultura kalpasan ti Gresia ket nakaiparawadda kadagiti adu para iti ebolusion ti demokrasia a kas ti Taga-ugma a Roma, Europa, ken ti Amianan ken Abagatan nga Amerika.^[2]

Ti demokratiko a gobierno ket maigiddiat kadagiti porma ti gobierno a ti bileg ket tinengtengngel babaen ti maysa, a kas ti monarkia, wenno ti bileg ket tinengtengngel babaen ti bassit a bilang dagiti tattao, a kas ti maysa nga oligarkia wenno aristokrasia. Nupay kasta, dagitoy a suppiatan, a tinawtawid manipud iti Griego a pilosopia, ket saanen a malaslasin gapu dagiti kontemporaneo a gobierno ket addaanda kadagiti naglalaok a demokratiko, oligarkiko, ken monarkiko nga elemnto. Ni Karl Popper ket inlawlawaganna ti demokrásia a maigiddiat ti diktadura wenno tirania, a daytoy ket mangipatpatengnga ti isip para kadagiti kalakaman dagiti tao a mangtengngel kadagiti dauloda ken ti mangikkat kaniada nga awan ti kammassapulan para iti maysa a rebolusion.

Adda dagiti nadumaduma a kita ti demokrasia, ngem adda dagiti dua a porma, dagitoy dua ket ket maipanggepda no kasano ti sibubukel a bagi dagiti umili—ti naturay a bileg iti ania man a kita ti demokrasia—ti mangtungpal ti nakemna. Ti maysa a porma ti demokrasia ket ti dagus a demokrasia, a dagiti umili ket addaanda ti dagus ken aktibo a pannakibinglay kadgiti panagikeddeng ti gobierno. Kaaduan kadagiti moderno a demokrasia, ti sibubukel a bagi dagiti umili ket agtultuloy nga isu ti naturay a bileg ngem ti politiko a bileg ket saan a dagus a naisansanay babaen dagiti nabutosan a representatibo; daytoy ket tinawtawagan a kas ti representatibo a demokrasia. Ti konsepto ti representatibo a demokrasia ket kaaduan a rimsua manipud kadagiti kapanunotan ken dagiti patakder a naparang-ay iti las-ud ti Europeano a Tengnga a Panawen ken ti Panawen ti Panagpalpalawag ken dagiti Amerikano ken Pranses a Rebolusion.^[3]