Kultura

Ti kultura (Latin: cultura lit. panagtalon)^[1] ket maysa a moderno a konsepto a naibatay iti maysa a termino nga immuna a nausar iti klasiko a kina-ugma babaen ti Romano nga orador, a ni Cicero: "cultura animi". Ti termino a "kultura" ket immuna a nagparang iti agdama apuotna idiay Europa idi maika-18 ken maika-19 a sigsiglo, tapno mangibaga ti pamay-an ti panagtalonn wenno panagparang-ay, a kas iti agrikultura wenno hortikultura. Idi maika-19 a siglo, ti termino ket rimmmang-ay nga immuna a mangibaga ti panagpasayaat wenno pannakapino ti maysa a tao, a naipangpangruna babaen ti edukasion, ken ti pannakatungpal dagiti nailian nga aspirasion wenno dagiti umno. Idi tengnga ti maika-19 a siglo, adda dagiti sientista a nagususar ti termino a "kultura" tapno mangitudo ti sangalubongan a kapasidad ti nagtagitaon. Para iti Aleman a di-positibista a sosiolohista a ni Georg Simmel, ti kultura ket nangibagbaga "ti kultibasion dagiti agmaymaysa a tao babaen ti ahensia dagiti akin-ruar a porma a dagitoyen ket representatibon ti dalan ti pakasaritaan".^[2]

Idi maika-20 a siglo, ti "kultura" ket rimmuar a kas ti maysa a sentro a konsepto iti antropolohia, a binukbuklan ti sakup ti penomena ti tao a saan a maidakamat ti henetiko a tawidan. A naisangsangayan ti termino a "kultura" iti Amerikano nga antropolohia ket adda ti dua a kayatna a sawen: (1) ti rimmang-ay a kapasidad ti tao a mangidasig ken mangirepresenta dagiti pannakasanay kadagiti simbolo, ken ti panagtignay a naiparapaap ken managpartuat; ken (2) dagiti naisalsalumina a pamay-an ti tattao nga agtataeng kadagiti nadumaduma a luglugar iti lubong a nangidasdasig ken nangirepreprenta dagiti pannakasanayda, ken ti napartuat a panagtignayda. Dagiti pannakailaslasin ket agdama a naar-aramid iti nagbaetan ti pisikal nga artipakto a pinartuat babaen ti maysa a kagimongan, a naibagbaga a kas ti material a kultura ken dagiti amin,^[3] dagiti di maar-arikap a kas ti pagsasao, tradision, kdpy. a dagitoy ti kangrunaan a batayan ti termino a "kultura".