Ripuarisch

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Kirchröadsj, es te dit dialek sjpriks.

't Ripuarisch is de samevattende term veur de Middelfrankische dialekte die veurnaomelek in 't zuie vaan de Duitse staot Noordrien-Wesfale gesproke weure, en ziech oonder mie kinmèrke door twietoenigheid, wie 't Limburgs. Me kint daodoor 't Ripuarisch es 't Middelduits breurke vaan 't Limburgs zien. 't Hoofdialek vaan 't Ripuarisch is zeker 't Kölsj, 'n ander groet dialek is 't Óchesj. In 't uterste zuidooste vaan Nederlands Limburg, te weite in Kèrkraoj, Bóches, Zumpelveld, Lemieësj en Vóls, vint me ouch Ripuarische dialekte, wie ouch in 't noorde vaan Neubelgien (Eupe en umgeving).

De grens mèt 't Limburgs weurt gevörmp door de Benrather Linie - dit is 'n sterke isoglosse. Toch zien väöl Ripuarische dialekte veur Limburgers good te verstoon. De verwantsjap tösse de bei taole kump door de Kölse expansie: d'n export vaan taolelemente oet 't dialek vaan Kölle nao 't weste, vaanwege 't aonzeen vaan die stad. 't Zuidooslimbörgs, boe dialekte wie 't Heëlesj en Eupener bij hure, heet bezunder väöl invlood vaan 't Ripuarisch oondergaange (zuug ouch: Ripuarisch-Limburgs).

De belaankriekste kinmerke zien 't consequent verandere vaan de Aajdgermaanse -k nao 'ne klinker in -ch: me zeet hei neet allein ich en ooch, meh ouch maache. De -t en -p zien allein in bepaolde posities veranderd: losse (veur laote) en tsied (veur tied), meh dat; róffe (veur rope), meh appel en pónd. De Aajdgermaanse ai en au zien gemonoftongiseerd tot ee en oo, wie in 't Nederlands en Nedersaksisch, meh in tegestèlling tot 't Standaardduits en tot väöl Limbörgse dialekte. Lang vocaole zien dèks verkort, wienie 'ne consonant drop volg (zuug bovestoonde veurbeelder losse en róffe).