Adagia (Erasmus)

De Adagia is een verzameling Griekse en Latijnse spreuken en korte betogen van de Nederlandse theoloog en humanist Desiderius Erasmus. Het boek werd het eerst gedrukt te Parijs in 1500 en bestond toen uit 818 klassieke citaten en spreekwoorden. Hij bleef er met tussenpozen zijn leven lang aan werken totdat het bij de laatste uitgave voor zijn dood in 1536 was uitgegroeid tot een collectie van 4151 adagia. Zijn grote belezenheid van schrijvers uit de klassieke oudheid en kerkvaders en zijn vele reizen boden de inspiratie voor zijn reflecties. Bij zijn overlijden had hij 4658 adagia opgesteld.^[1][2]

De eerste druk was getiteld Collectanea Adagiorum en verscheen in een handzaam quartoformaat. Tijdens zijn tijd in Italië groeide de verzameling snel: in 1508 stond de teller op 3260 spreuken. Hij veranderde toen ook de titel in Adagiorum Chiliades, "De duizenden spreekwoorden", de benaming waarmee ook alle volgende uitgaven worden aangeduid. De aforismen waren veelal voorzien van uitgebreide voetnoten, korte opstellen over politieke of morele onderwerpen. In sommige stukken trok hij fel van leer tegen misstanden die hij zag in het functioneren van kerk en staat.

Het werk was zijn eerste publicatie die een wijder publiek bereikte en bezorgde hem onverwijld een goede naam. Erasmus introduceerde de brede term adagium in de titel om uitspraken van een veelomvattend scala aan auteurs te vergelijken met spreekwoorden uit zijn eigen tijd. Zo ontstond de mogelijkheid om antieke argumenten toe te passen in eigentijdse situaties op een manier die in de middeleeuwen ondenkbaar was geweest. Het genre van verzamelde opmerkingen zou in de Renaissance onder humanisten een hoge vlucht nemen, maar de meestgelezen Adagia in de 16e eeuw waren die van Erasmus. Zijn spreuken vergezelden hem op al zijn tochten en verspreidden zich al tijdens zijn leven in verschillende invloedrijke vormen over Europa.^[3][4]

1. ↑ Leidenuniv.nl: Titels van de Adagia in de Leidse editie van 1703. Gearchiveerd op 25 mei 2021.
2. ↑ Mpaginae: Concordantie op Erasmus' Adagia (M.H.H. Engels, 2001)
3. ↑ Citaten.net: Biografie van Desiderius Erasmus
4. ↑ studiolum: The Adagia of Erasmus: versions and sources. Gearchiveerd op 27 juni 2021.