Back Archaeopteryx Afrikaans Archaeopteryx AN أركيوبتركس Arabic Archaeopteryx AST Arxeopteriks Azerbaijani آرخوپتریکس AZB Archäopteryx BAR Праптушка Byelorussian Археоптерикси Bulgarian আর্কিওপ্টেরিক্স Bengali/Bangla
| Archaeopteryx Status: Uitgestorven Fossiel voorkomen: Tithonien (~ 150,8 - 148,5 Ma) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| De 'Berlijnse' Archaeopteryx | |||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||
| |||||||||
| Geslacht | |||||||||
| Archaeopteryx Meyer, 1861 | |||||||||
| Typesoort | |||||||||
| Archaeopteryx lithographica | |||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||
Archaeopteryx op  Wikispecies
| |||||||||
| |||||||||
Archaeopteryx[1][2][3] is een basaal geslacht van uitgestorven vogels dat 150 miljoen jaar geleden tijdens het Laat-Jura leefde in het gebied van het huidige Duitsland. Archaeopteryx is een van de oudste bekende vogels en oudste bekende vliegende dinosauriërs en wordt ook wel de Oervogel genoemd. Hij heeft een belangrijke rol gespeeld bij de ontdekking van de oorsprong van de vogels.[4]
In 1861 werd het fossiel van een veer beschreven dat de naam Archaeopteryx kreeg, 'oerveer'. Datzelfde jaar vond men in Beieren het skelet van een bevederd dier dat het midden hield tussen een huidig reptiel en een moderne vogel.[4] Zulk een fossiele overgangsvorm werd meteen begrepen als een bewijs voor Charles Darwins nieuwe evolutietheorie. Een tweede veel gaver skelet, rond 1875 gevonden, werd hierom het beroemdste fossiel ter wereld. Tot nu toe zijn in totaal veertien skeletten opgegraven die nogal in grootte verschillen. Volgens sommige geleerden behoren die allemaal tot één soort: Archaeopteryx lithographica. Andere onderscheiden meer soorten of zelfs aparte geslachten.
Aan Archaeopteryx is goed te zien dat vogels theropode dinosauriërs zijn. Hij verschilde weinig van andere bevederde en warmbloedige Eumaniraptora: hij had een lange benige staart, een horizontale romp, grote geklauwde vingers aan lange handen en een kop met tanden. Wel was hij met een lengte van een halve meter nogal klein en had een spitse, al erg vogelachtige, snuit. De lange armen droegen slagpennen en vormden daarmee echte vleugels waarmee hij vermoedelijk klapwiekend kon vliegen maar door het ontbreken van een gespierde borstkam slechts met moeite hoogte winnen. Zo bewoog hij zich laag vliegend over de met struiken bedekte hete eilandjes van zijn leefgebied op zoek naar insecten.
Van de dertien skeletten is misschien de Chinese Xiaotingia een nauwe verwant. Dat Archaeopteryx de Oervogel genoemd wordt, betekent niet dat hij de voorouder van alle vogels is; hij was een zijtak in hun evolutie. Volgens sommige definities van de vogels is Archaeopteryx per definitie de eerste aftakking van de vogelstamboom. Die keuze is gebaseerd op het historisch toeval dat Archaeopteryx de eerste basale bevederde dinosauriër was die gevonden werd. Omdat tegenwoordig nog eerder afgesplitste vliegende dinosauriërs bekend zijn, vinden sommige geleerden zo'n speciale positie niet meer gerechtvaardigd en gebruiken het woord 'vogel' alleen voor veel later levende soorten.
- ↑ Archaeopteryx. ucmp.berkeley.edu. Geraadpleegd op 03-01-2023.
- ↑ Archaeopteryx. www.prehistoric-wildlife.com. Geraadpleegd op 03-01-2023.
- ↑ Fossilworks: Archaeopteryx. www.fossilworks.org. Geraadpleegd op 03-01-2023.
- ↑ a b Dixon, Dougal (2001). Dinosauriërs In De Lucht. Corona Gidsen, p. 22-23. ISBN 9054955945.