De Heemen (Woldendorp)

De Heemen is een buurtje bij Woldendorp in de gemeente Eemsdelta in het noordoosten van de provincie Groningen. Het ligt aan de Heemweg van Woldendorp naar Scheveklap, even ten zuiden van het Termunterzijldiep. De Heemen bestaat uit een aantal boerderijen op huiswierden, waarvan een ook De Heemen heet.

Het gebied ligt tussen de Heemweg (vroeger Scheveklapsterweg) en de Zomerdijk. De buurtschap wordt in 1582 voor het eerst vermeld als Hoegeheminghe. Vermoedelijk dateert de eerste bewoning al uit de middeleeuwen en hebben de bewoners zich hier ondanks de Dollardoverstromingen hier kunnen handhaven. De weg door Wagenborgen werd in 1657 als de Heem wech ofte d’olde dijck aangeduid. De Heijmlaane (mogelijk de voormalige Buitenweg te Nieuwolda-Oost) wordt genoemd in 1761. Door het gebied liepen verder het Hondshalstermaar en het Nonnegaatstermaar die behoorden tot het Termunterzijlvest. Het gebied ten oosten daarvan behoorde tot het Oterdumerzijlvest (kerspel Woldendorp).

De Heemweg dateert vermoedelijk al uit de middeleeuwen en vormde een belangrijkste scheiding tussen verschillende verkavelingsblokken. Een groot deel van het gebied was eigendom van de kloosters te Heveskesklooster en Termunten. De voortzetting van het westelijke tracé van de Heemweg een kavelsloot die uitloopt op de oude weg naar Lalleweer. Het oostelijke tracé volgt de Zomerdijk van 1466 en sloot vroeger aan op de Munsterweg. De weg maakte vermoedelijk deel uit van een oude route van Groningen naar Termunten. De noordelijke oever van het Termunterzijldiep wordt gevormd door een oude inversierug, die vermoedelijk al vroegtijdig bewoond was.

Het gebied had tijdens de Tachtigjarige Oorlog erg te lijden onder inundaties, waarbij het zeewater tot ver in het binnenland werd opgestuwd. De Zomerdijk raakte in verval en de Ommelanden weigerden de dijk te herstellen. Om verdere schade te voorkomen te gaan besloot het Groningse stadsbestuur in 1589 een nieuwe Zomerdijk te bouwen tussen Wagenborgen en Woldendorp.^[1] Mogelijk gebruikte men hiervoor de Heemweg.^[2] Toen de zeedijken bij Nieuwolda na de Reductie van 1594 werden hersteld, werd deze nieuwe Zomerdijk weer overbodig.

Door de aanleg van het Termunterzijldiep in 1601 werd het gebied in tweeën gesneden. Vanaf de Heemweg liep nog in de 17e eeuw een doorgaande verbinding naar het noorden, die via de Raadsherentil over het Termunterzijldiep en het gehucht De Knuif uitkwam bij de Zomerdijk, maar die kwam later te vervallen.

De Heemen viel vanouds gedeeltelijk onder het kerspel Nieuwolda, gedeeltelijk onder Woldendorp. De verspreide huizen tussen het Termunterzijldiep en het Hondshalstermaar zijn - afgezien van een boerderij op de Diepswal - al in de 18e eeuw verdwenen. In 1808 werd het gebied in zijn geheel bij de gemeente Termunten gevoegd. Kerkelijk bleven enkele gezinnen bij Nieuwolda horen.

De Heemen is ook een streekje bij Blijham.