Documentaire hypothese

De documentaire hypothese is de hypothese in de Bijbelwetenschap waarin een reconstructie wordt gevormd van de oorspronkelijke bronnen van de Thora of Pentateuch (de eerste vijf boeken van de Hebreeuwse Bijbel: Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium). Deze bronnen zijn deels onafhankelijk van elkaar ontstaan en zijn gebruikt bij het redactionele proces om de definitieve vorm van de Thora te bepalen. Binnen de documentaire hypothese wordt getracht aan de hand van het taalgebruik van delen van de Thora — zinswendingen, woordgebruik, uitdrukkingen en de visie die hieruit blijkt — te herleiden welk tekstdeel kan worden herleid tot een oorspronkelijke bron. Omdat er in hoofdzaak vaak wordt gesproken over vier "hoofdbronnen", wordt de hypothese ook wel aangeduid als de (vier)bronnenhypothese.^[1] Soms wordt ook de letterlijke vertaling uit het Duits gebruikt: de (nieuwe) oorkondenhypothese.^[2]

De belangrijkste versie van deze hypothese is geformuleerd door de Duitse theoloog Julius Wellhausen (1844-1918) tegen het einde van de 19e eeuw (de "Wellhausen-hypothese"). Volgens Wellhausen waren er vier belangrijke bronnen die een beeld van de religieuze geschiedenis van de Israëlieten schetsen:

• J , ofwel de Jahwist; geschreven omstreeks 950 v.Chr. in het zuidelijke koninkrijk Juda
• E, ofwel de Elohist; geschreven omstreeks 850 v.Chr. in het noordelijke koninkrijk Israël
• D, ofwel de Deuteronomist; geschreven omstreeks 621 v.Chr. in Jeruzalem tijdens een periode van godsdienstige hervorming onder koning Josia
• P, ofwel de Priestercodex; geschreven omstreeks 450 v.Chr. door Aäronitische priesters.

De redacteur die deze bronnen samengevoegd zou hebben tot de uiteindelijke Thora staat bekend als R. De werkzaamheid van R is (volgens deze hypothese) op meerdere momenten in het ontstaansproces van de Thora te herkennen, maar als uiteindelijke redacteur duidt men vaak Ezra aan.

In de 20e eeuw werd deze hypothese leidend bij het onderzoek van het ontstaan van de Thora. De meeste Bijbelgeleerden gaan uit van een of andere vorm van de documentaire hypothese,^[3] en blijven gebruikmaken van Wellhausens terminologie en inzichten,^[4] zij het in een wat verder uitgewerkte vorm.

1. ↑ Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993-2002) s.v. "Genesis [godsdienst]", "Kuenen, Abraham" en "Pentateuch". Microsoft Corporation/Het Spectrum.
2. ↑ Idem, s.v. "Pentateuch".
3. ↑ Stephen L. Harris (1985): Understanding the Bible, Palo Alto - Mayfield
4. ↑ Gordon Wenham (1996): Pentateuchal Studies Today, Themelios 22.1. Gearchiveerd op 13 maart 2023.