Dyeus

Dyeus (*dyéus ph_ater^{[t 1]}; IPA: ['djɛ:us 'patɛr]; spreek uit: 'djè-oes 'pa-tèr; 'hemelvader') is de hypothetische oppergod en hemelvader in de Proto-Indo-Europese religie die bestaan zou hebben rond het vierde millennium v.Chr.^[1] Hij is sinds de negentiende eeuw gereconstrueerd door filologen en mythologen op basis van vergelijkend taalkundig en mythologisch onderzoek naar de diverse Indo-Europese talen en tradities. Dat Indo-Europeanen vermoedelijk in een hemelvader geloofd hebben, wordt onderbouwd door het karakter van het gereconstrueerde pantheon, de Indo-Europese woordenschat, de vele hemelgoden in geboekstaafde tradities, en de kenmerken daarvan.

Dyeus was in de ogen van de Indo-Europeanen de vergoddelijkte hemel en keek als zodanig op de wereld neer. Zodoende werd hij waarschijnlijk als alwetend en alziend beschouwd, en per implicatie zag hij mogelijk toe op de morele orde. Hij heerste over de dag, maar niet over de nacht. Wellicht werd hij in de mythologie voorgesteld als de hemelvader die zich verenigde met de aardgodin, waaruit het leven voortkwam. Zijn titel is dan ook vader, en diverse goden worden tot zijn kinderen gerekend. Zijn natuur maakt hem echter een abstracte godheid, waardoor hij diverse karakteristieken heeft ontwikkeld in diverse religies. Soms is zijn associatie met de zon sterk gegroeid, soms ook heeft hij de eigenschappen van de Indo-Europese dondergod overgenomen, en soms is hij geheel naar de achtergrond verdrongen van de mythologie.

Onderzoek heeft onvoldoende duidelijk gemaakt hoe het Indo-Europese materiaal zich verhoudt ten opzichte van omringende, niet-Indo-Europese culturen. Zo kenden ook niet-Indo-Europese culturen een vergoddelijkte hemel. Ook is onduidelijk of er sprake is van een zuiver Proto-Indo-Europese oorsprong, of van een latere ontwikkeling binnen bijvoorbeeld enkele takken van de taalfamilie, of van (zeer vroege) ontlening van naburige culturen. De hemel als godheid komt wereldwijd in veel religies voor. Enerzijds sluit dat latere, onafhankelijke ontwikkelingen niet uit, maar anderzijds gebruikt men dit feit als argument voor de stelling dat Indo-Europeanen hem dan vermoedelijk ook gekend hebben.

Citefout: Er bestaat een label <ref> voor de groep "t", maar er is geen bijbehorend label <references group="t"/> aangetroffen

1. ↑ Gamkrelidze & Ivanov 1995, p. 761.