Heraclitus

Heraclitus Ἡράκλειτος
Heraclitus geschilderd door Johannes Moreelse
Persoonsgegevens
Naam	Heraclitus
Geboren	Efeze, ± 540 v.Chr.
Overleden	± 480 v.Chr.
Land	Ionië
Functie	Filosoof
Oriënterende gegevens
Stroming	Presocratische filosofie, mobilisme, relativisme.
Reactie op	Eleatische school, Miletische school, Homerus, Hesiodus, Pythagoras, Hecataeus, Xenophanes, Archilochus
Beïnvloed door	de Zeven Wijzen, Xenophanes, Miletische school.
Beïnvloedde	Parmenides, Empedocles, Cratylus, Plato, Aristoteles, Stoa, Hegel, Engels, Nietzsche, Heidegger, Whitehead, Popper, McKenna.
Portaal    Filosofie

Heraclitus (Oudgrieks: Ἡράκλειτος, Herakleitos; verouderd Nederlands: Heracliet; ca. 540 v.Chr.—480 v.Chr.) was een presocratische filosoof uit Efeze, Ionië. Daar werd hij in een vooraanstaande familie geboren, en hij bleef er wellicht zijn hele leven. Hij stond bekend als een melancholisch en hooghartig man die religieuze en filosofische tradities bekritiseerde. Tevens zou hij zich hebben gedistantieerd van zijn medeburgers en, ondanks aandringen, geweigerd hebben deel te nemen aan de politiek. Hij richtte zich liever op de filosofie. Zijn filosofie, die hij opschreef, moest de dynamische eenheid van alles openbaren. Toch stichtte hij geen school en verkondigde hij zijn leer niet in het openbaar. Men moest moeite doen voor het vinden van de waarheid.

Heraclitus' filosofie is enkel gekend door citaten, toespelingen en parafrasen bij latere auteurs. Daaruit blijkt die relativistisch en mobilistisch te zijn. Hij meende zo de waarheid te kennen. De kern van zijn leer lijken de principes van eenheid, strijd en wording te zijn geweest. Hij stelde dat alles uiteindelijk een eenheid vormde, maar wel tot stand kwam op dialectische wijze dankzij het principe van strijd. Waargenomen verandering in de wereld kwam voort uit de transformatie van elementen, met als oersubstantie vuur. Zodoende was alles altijd in beweging en dus wordende. Vandaar de stelling: 'Alles stroomt'. Niets hoorde daarbij echter de gepaste maat te overschrijden. Alles en iedereen had volgens Heraclitus zijn plaats te kennen in de kosmos. Voor de mens lag daarin de weg naar vrede.

De presocraat werd bekend als 'de duistere' omdat hij zijn filosofie in moeilijke, kernachtige en associatieve bewoording op schrift stelde. De tekst had een literair karakter, met ambiguïteit, alliteratie en woordspelingen. Hiermee bemoeilijkte hij opzettelijk de interpretatie. Mensen moeten, vond hij, moeite doen om zijn filosofie te begrijpen, zoals de mens moeite moet doen om de natuur te doorgronden. De stijl vult het gedachtegoed aan. Dubbelzinnigheid suggereert eenheid, paradoxen suggereren de eenheid der tegendelen, alliteratie suggereert harmonie, enzovoort.

De filosofie van Heraclitus werd bekend na diens dood en bleef van invloed in de gehele klassieke oudheid. Onder anderen Plato, Aristoteles, epicureeërs, neoplatonici en kerkvaders verwezen naar hem, maar met name de stoïcijnen namen Heraclitus' ideeën over voor hun eschatologie. In de middeleeuwen was er weinig belangstelling. In moderne tijden was hij wel van invloed op filosofen als Friedrich Nietzsche, Martin Heidegger, dialectici als Georg Wilhelm Friedrich Hegel, en op auteurs als Jorge Luis Borges, Harry Mulisch en Hugo Claus.