Incipit

Het incipit van een tekst bestaat uit de eerste woorden van de beginregel.^[1] Incipit is Latijn voor het begint. In sommige gevallen wordt de hele eerste regel of de openingszin aangehouden^[2] of een hele alinea^[3] en bij volksliedjes en traditionele kinderliedjes vaak de eerste twee regels.^[4] Bij muziek verwijst het begrip naar de eerste noten of de beginmaten.

Het (korte) incipit wordt in plaats van een titel gebruikt om een tekst mee te identificeren. De reden hiervoor kan bijvoorbeeld zijn dat de tekst geen titel heeft meegekregen, of dat de titel niet oorspronkelijk is of niet onderscheidend is. Boektitels en titels boven gedichten en liedjes kwamen pas in gebruik na de uitvinding van de boekdrukkunst. Oudere geschriften, zoals middeleeuwse handschriften, en teksten uit de orale traditie, zoals volksliedjes, worden onderscheiden door middel van de eerste woorden of de eerste regel van de tekst. Onder meer kleitabletten, handschriften, brieven, gedichten, liedjes, gebeden en encyclieken worden gewoonlijk aangeduid met hun incipit.

Incipits worden gebruikt om teksten te kunnen identificeren, te rubriceren en te archiveren. Bijvoorbeeld in dichtbundels en liedboekjes is vaak achterin een register met beginregels opgenomen.

De slotwoorden van een tekst worden wel "explicit" genoemd (Latijn: explicitum est, "het is afgewikkeld"). Het afwikkelen is een verwijzing naar een papyrusrol.^[5] Het einde wordt ook wel "desinit" genoemd, "het is geëindigd".

1. ↑ Incipit in de Encyclopedia of Literature, Merriam-Webster (1995): "The introductory words of a medival Western manuscript or early printed book. In the absence of a title page, the text may be recognized, reffered to, and recorded by its incipit". Op books.google.nl.
2. ↑ Incipit of initium, in: Verkruijse, Struik en Bork, Letterkundig lexicon voor de neerlandistiek (DBNL): "De eerste regel van een tekst in een codex of incunabel die het begin van de tekst aangeeft. Omdat middeleeuwse (literaire) werken meestal geen titel hebben in de huidige betekenis van het woord, is het geven van de beginregel een vast onderdeel van de beschrijving van handschriften en incunabelen". Op dbnl.org. Gearchiveerd op 8 juni 2023.
3. ↑ (en) Jahn, M. 2005. Narratology: A Guide to the Theory of Narrative. English Department, University of Cologne. Gearchiveerd op 31 juli 2023.
4. ↑ Het incipit, in: L.P. Grijp, Het Nederlandse lied in de Gouden Eeuw (Amsterdam, 1991). "Rekent men de tweede tekstregel tot het incipit, dan is doorgaans het onderscheid gemaakt. (..) in het catalogusgedeelte van Knuttels Het geestelijk lied, (is) dan ook voor een consequente vermelding van de tweede regel gekozen, ongetwijfeld mede met het oog op het veelvuldig voorkomen van initiële ontlening in het geestelijk lied van de vroege 16e eeuw". Op dbnl.org. Gearchiveerd op 8 juni 2023.
5. ↑ Lemma Incipt in het Algemeen Letterkundig Lexicon, G.J. van Bork, D. Delabastita, H. van Gorp, P.J. Verkruijsse en G.J. Vis, 2012, geraadpleegd op 22 april 2021.. Gearchiveerd op 8 juni 2023.