Joseph Priestley

Joseph Priestley
Joseph Priestley door Ellen Sharples
Algemene informatie
Geboren	13 maart 1733 Birstall, Engeland
Overleden	6 februari 1804 Northumberland (Pennsylvania), Verenigde Staten
Nationaliteit(en)	Brits
Religie	Unitarisme
Beroep(en)	theoloog, dominee, natuurfilosoof, scheikundige, pedagoog en politiek theoreticus

Joseph Priestley (Birstall bij Leeds, West-Yorkshire, 13 maart 1733 – Northumberland, 6 februari 1804) was een 18e-eeuws Brits theoloog, dominee, natuurfilosoof, scheikundige, pedagoog en politiek theoreticus, die meer dan 150 werken publiceerde. Hij wordt meestal geassocieerd met de (her)ontdekking van zuurstof, een element dat hij in gasvorm heeft geïsoleerd. Ook Carl Wilhelm Scheele en Antoine Lavoisier kunnen een claim op deze (her)ontdekking leggen.^[1]

Tijdens zijn leven berustte Priestleys aanzienlijke wetenschappelijke reputatie op zijn uitvinding van sodawater, zijn geschriften over elektriciteit en zijn ontdekking van een aantal "airs" (luchten), waarvan wat Priestley "gedephlogisticeerde lucht" (zuurstofgas) noemde de beroemdste was. Priestleys vastbeslotenheid om de flogistontheorie te verdedigen en zijn verwerping van de ideeën die, eenmaal uitgewerkt, de chemische revolutie in gang zouden zetten, isoleerden hem aan het eind van zijn leven echter binnen de wetenschappelijke gemeenschap.

Priestleys natuurwetenschap was een integraal onderdeel van zijn theologie. Hij probeerde consequent om het rationalisme van de Verlichting te fuseren met het christelijke theïsme.^[2] In zijn metafysische teksten probeerde Priestley om theïsme, materialisme en determinisme te combineren, een project dat wel "gedurfd en origineel" is genoemd.^[3] Hij geloofde dat een goed begrip van de natuurlijke wereld de vooruitgang zou bevorderen en uiteindelijk zou leiden tot het Christelijke Millennium.^[3] Priestley geloofde sterk in de een vrije en open uitwisseling van ideeën. Hij bepleitte tolerantie en gelijke rechten voor religieuze dissenters. Deze ideeën hebben hem ertoe aangezet om te helpen bij de stichting van het unitarisme in Engeland. Als unitariër raakte hij in verschillende godsdiensttwisten verwikkeld. Zijn schriftelijke uitingen over zijn afkeer van de instituten die het feodale stelsel in stand hielden - de absolute monarchie en de kerk - leverden hem al snel de geuzennaam "Gunpowder Joe" op. Die naam zou hij met zich mee blijven dragen.

Het controversiële karakter van Priestleys werk leidde in combinatie met zijn in de beginfase uitgesproken steun voor de Franse Revolutie tot een groot publiek en gouvernementeel wantrouwen tegen zijn persoon. Nadat een menigte in 1791 zijn huis en kerk in Birmingham in brand had gestoken werd hij gedwongen te vluchten, eerst naar Londen, in 1794 naar de Verenigde Staten. Hij bracht de laatste tien jaar van zijn leven door in Northumberland County in de Amerikaanse staat Pennsylvania.

Zowel geleerde als leraar gedurende zijn hele leven, leverde Priestley ook belangrijke bijdragen aan de pedagogie, waaronder de publicatie van een baanbrekend werk over de Engelse grammatica en boeken over geschiedenis. Ook werkte hij een aantal van de meest invloedrijke vroege tijdlijnen uit. Deze educatieve geschriften waren enkele van zijn populairste werken. Het waren echter zijn metafysische werken waarmee hij zich zijn meest blijvende invloed verwierf. Toonaangevende filosofen uit de volgende eeuw, waaronder Jeremy Bentham, John Stuart Mill en Herbert Spencer wezen hem aan als een van de primaire bronnen voor het utilitarisme.

1. ↑ Kuhn, 53-60; Schofield (2004), blz. 112-13. De moeilijkheid bij het nauwkeurig definiëren van tijd en plaats van de 'ontdekking' van zuurstof in het kader van de ontluikende chemische revolutie is een van de Thomas Kuhns centrale illustraties van het geleidelijke karakter van paradigmaverschuivingen in zijn The Structure of Scientific Revolutions.
2. ↑ Tapper, 10
3. ↑ ^{a b} Tapper, 314