Kritiek op het program van Gotha

De Kritiek op het program van Gotha (Duits: Kritik des Gothaer Programms of voluit Kritik des Gothaer Programms - Randglossen zum Programm der Deutschen Arbeiterpartei) is een van de latere politieke geschriften van Karl Marx (1818-1883). De tekst van zo'n 20 pagina's werd in 1875 door hem geschreven tijdens zijn ballingschap in Londen en circuleerde aanvankelijk slechts in kleine kring rond Marx en Friedrich Engels. In 1891 werd ze door laatstgenoemde postuum gepubliceerd.

Dit geschrift richt zich tegen het ontwerp van het Gothaer Programm of Programma van Gotha dat op een congres van socialisten in de Duitse stad Gotha werd bediscussieerd. Deze kritiek geldt als een belangrijk document in de geschiedenis van de politieke filosofie van het marxisme, socialisme en communisme.

In deze tekst gaf Marx een schets van hoe volgens hem een toekomstige klasseloze maatschappij eruit zou zien. Het is ook een aanzet tot de profilering ten opzichte van de politieke stroming die zich later bleef bedienen van de oorspronkelijk in de 19e eeuw nog vage aanduiding sociaaldemocratie. Daardoor geldt ze als een belangrijke bron voor Marx' theorieën over de organisatie en aard van die toekomstige communistische maatschappij, waarvan volgens zijn opvattingen de komst onvermijdelijk zou zijn.

Vele gevleugelde termen zoals die door communisten gebezigd werden en worden, zoals 'productie naar vermogen en consumptie naar behoefte' zijn hieruit afkomstig. De opvattingen van Lenin in diens werk Staat en revolutie (zie ook leninisme) pretenderen hiervan een nadere uitwerking te zijn.

Andere ontwerp-programma's waarover destijds door socialisten in Duitsland werd gedebatteerd waren het Erfurter Programm en het Eisenacher Programm.