Legitieme portie

De legitieme portie (Nederland) of het reservatair deel (België) is een gedeelte van de waarde van een nalatenschap waar een afstammeling (kind of kleinkind), of ook de langstlevende echtgenoot (België), wettelijk recht op heeft als de overledene een testament heeft gemaakt, ongeacht hetgeen bij testament is bepaald. Het is voor kinderen een bescherming tegen en voor erflater een beperking op de mogelijkheid tot volledige onterving. De beschermingsgedachte komt uit het Romeins recht waar volledige onterving van een afstammeling als schending van de ouderlijke zorgplicht (officium pietatis) werd beschouwd.^[1] Tot in de huidige tijd kan volledige onterving van kinderen of echtgenoot onder omstandigheden als onredelijk worden beschouwd, bijvoorbeeld bij discriminatoire redenen als overgang op een ander geloof, getrouwd met iemand uit een andere cultuur of een ongewenste seksuele geaardheid.^[2][3][4] De Nederlandse minister voor Rechtsbescherming voegde hier in 2021 als nieuwe redenen aan toe de mogelijke benadeling van kinderen uit een eerder huwelijk en bescherming tegen financieel misbruik door anderen dan de kinderen.^[5][6]

De rechtsfiguur van de legitieme portie is gebruikelijk in Europa, veel landen, waaronder Nederland, België, Frankrijk en Duitsland, kennen een dergelijke wettelijke beperking van de mogelijkheid om in een testament vrij te bepalen hoe de eigen bezittingen na het overlijden verdeeld moeten worden. In Scandinavische landen, Duitsland en Nederland geldt een lichte legitieme regeling, in Romaanse landen als België gelden veelal zwaardere beperkingen. Ook kent men een legitieme portie voor ouders. Op grond van de Europese Erfrechtverordening geldt in beginsel het recht van het land waar erflater bij overlijden zijn officiële woonplaats had.

Onder het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens is een wettelijke beperking op het eigendomsrecht door nationale wetgevers om redenen van algemeen belang toegestaan, oordeelde het Europees Hof in haar Arrest Marckx vs België.^[7] In Nederland achtte de wetgever bij behandeling van het wetsvoorstel in de Eerste Kamer in 1999 de beperkingen verantwoord, evenals het notariaat.^[8][9] In 2015 oordeelde de Rechtbank Noord-Holland dat de legitieme niet in strijd is met het EVRM omdat de inperking in verhouding staat tot het algemeen belang dat er mee wordt gediend.^[10][11]

In common law-landen, zoals de Verenigde Staten (behalve Louisiana) en de meeste Angelsaksische landen, is het wel mogelijk om in een testament kinderen of ouders volledig te onterven. In plaats daarvan hebben hier bepaalde categorieën personen een aanspraak die via de rechter geldend kan worden gemaakt, zowel bij versterfopvolging als testamentaire opvolging, dat zijn onder meer de partner, de ex-partner die niet is hertrouwd en de kinderen.

Als er sprake is van een legitieme portie, is dat meestal een bepaald gedeelte van hetgeen iemand zou erven zonder dat de erflater een testament had gemaakt (erfopvolging bij versterf).

1. ↑ Nève, P.L. (1995). De legitieme in 1995. Enkele historische beschouwingen. Ars Notariatus LXIX 1998: 7-18
2. ↑ Parlementaire Geschiedenis Wetgeving Legitieme Portie, Kamerstukken II 1959/60, 3771, nr. 5, p. 1-2 Kamerstukken I 1967/68, 3771, nr. 73, p. 25 Kamerstukken II 1992/93, 17 141, nr. 12, p. 40 e.v.. Kamerstukken II 1994/95, 17 141, nr. 18, p. 1 Kamerstukken II 1996/97, 17 141, nr. 20, p. 3
3. ↑ W. Heuff (2004). Legitieme Portie (Serie: Monografieën Nieuw BW). Wolters Kluwer, Deventer. ISBN 9789013013900.
4. ↑ B.C.M. Waaijer. Handboek Erfrecht 2020. Wolters Kluwer, Deventer, Hoofdstuk X. ISBN 9789013154290.
5. ↑ Persbericht Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie, Minister wil legitieme portie niet afschaffen. Website www.knb.nl. Gearchiveerd op 16 augustus 2022. Geraadpleegd op 16 augustus 2022.
6. ↑ Antwoorden Kamervragen minister van Rechtsbescherming (2021)(pdf). Gearchiveerd op 16 augustus 2022.
7. ↑ Europese Hof Rechten van de Mens (EHRM) 13 juni 1979, nr. 6833/74, NJ 1980, 462 (Marckx/België)
8. ↑ Parlementaire geschiedenis: Invoeringswet Boek 4 en Titel 3 Boek 7 nieuw BW, 1e gedeelte, dossiernr 17.141, NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG (pdf) Notariaat vindt regeling legitieme rechtvaardig: p. 13 Brede steun notariaat en wetenschap: p.17 Brede ontwikkelingen maatschappij: p. 1 e.v. Gearchiveerd op 17 augustus 2022.
9. ↑ Wesley Vechter - Doctoraalscriptie, begeleiding prof mr. Barbara Reinhartz (28 april 2005). De legitieme portie: vrai ou faux? - De legitieme portie getoetst aan het Europees Verdrag tot de bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden. Universiteit van Amsterdam. Gearchiveerd op 9 september 2023.
10. ↑ Parlementaire geschiedenis, Eerste Kamer, Memorie van Antwoord - Invoeringswet Boek 4 en Titel 3 van Boek 7 nieuw BW Burgerlijk Wetboek, 2e gedeelte (1999) (pdf). Gearchiveerd op 17 augustus 2022.
11. ↑ Uitspraak Rechtbank Noord-Holland, 17 juni 2015, zaakrnr. C14/152996/HA ZA 14-95 (besproken in Notamail 22 juni 2015)