Oorzakelijkheid

Oorzakelijkheid, causaliteit, de wet van oorzaak en gevolg, causaal verband of causaal mechanisme^[1] is het directe verband tussen een oorzaak en een gevolg. Een waargenomen gebeurtenis is daarbij altijd het gevolg van een oorzaak die eraan voorafgaat.

De vraag naar oorzaken doemt meestal op bij veranderingen in de verwachte loop van gebeurtenissen of als er zich plotseling een onverwacht verschijnsel voordoet. De oorzaak ligt uiteraard in het verleden en wordt moeilijker te achterhalen naarmate de waarschijnlijke oorzaak langer geleden is. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen twee categorieën:

• De relatie tussen oorzaak en gevolg is een natuurlijk proces (event causation), meestal te verklaren via de ons bekende natuurwetten, maar vaak ook door een toevallige samenloop van omstandigheden (bv. verstoring van evenwicht, weersomstandigheden, natuurrampen, etc.). Deze relatie speelt een belangrijke rol in de natuurwetenschappen.
• De relatie wordt bepaald door een doelgerichte actie van iets of iemand (agent causation). Dit is een kenmerk van alle levende wezens die immers doelgericht handelen, soms met behulp van artefacten. Deze relatie speelt een belangrijke rol in de biologie, sociale wetenschappen en het strafrecht. Of dit een fundamentele andere vorm van causaliteit is bestaan verschillende opvattingen;^[2].

Het verschil tussen beide categorieën is te karakteriseren door middel van het gebruik van de woorden "doordat" en "omdat" bij een oorzakelijke verklaring van een verschijnsel: "doordat" verwijst naar een oorzaak in het verleden, "omdat" verwijst naar een motief of doel dat in de toekomst ligt.

Veel causale verbanden zijn trouwens vaak een combinatie van voornoemde twee categorieën.

1. ↑ Pauwels, L. (2015): Oorzakelijke mechanismen en verklaringsmodellen voor regelovertredend gedrag, Academia Press
2. ↑ zie bv. Henry D. Potter; Kevin J. Mitchell, Naturalising Agent Causation (2022).