Oorzakelijkheid

Oorzakelijkheid, causaliteit, de wet van oorzaak en gevolg, causaal verband of causaal mechanisme^[1] is het directe verband tussen een oorzaak en een gevolg. Een waargenomen gebeurtenis is daarbij altijd het gevolg van een oorzaak die eraan voorafgaat. De vraag naar oorzaken doemt meestal op bij veranderingen in de verwachte loop van gebeurtenissen of als er zich plotseling een onverwacht verschijnsel voordoet. De oorzaak wordt moeilijker te achterhalen naarmate de waarschijnlijke oorzaak langer geleden is. Causale verbanden zijn in de wetenschapsbeoefening essentieel, zowel in de natuur- als in de sociale wetenschappen.
Twee gebeurtenissen ${\displaystyle A(t)}$ en ${\displaystyle B(t')}$ waarbij ${\displaystyle t'>t}$ hebben een causale relatie indien ${\displaystyle B(t')}$ niet gebeurd zou zijn als ${\displaystyle A(t)}$) niet gebeurd zou zijn. Dus ${\displaystyle A(t)}$→ ${\displaystyle B(t')}$ desd als ¬${\displaystyle A(t)}$ → ¬${\displaystyle B(t')}$. Probleem is echter dat dit laatste nooit te bewijzen valt als het een eenmalige gebeurtenis is omdat ${\displaystyle A(t)}$ immers in het verleden ligt. Dit geldt met name als ${\displaystyle A(t)}$ een toevallige samenloop van omstandigheden is. Alleen als ${\displaystyle A(t)}$ ook op een later tijdstip reproduceerbaar is kan er een redelijk solide bewijs geleverd worden. Er doen zich dan verschillende gevallen voor:

• ${\displaystyle B}$ supervenieert over ${\displaystyle A}$, d.w.z. ${\displaystyle A}$ is een noodzakelijke (maar wellicht niet voldoende) voorwaarde voor het veroorzaken van ${\displaystyle B}$.
• ${\displaystyle A}$ determineert ${\displaystyle B}$, in dat geval is ${\displaystyle A}$ noodzakelijk èn voldoende om ${\displaystyle B}$ te veroorzaken.
• ${\displaystyle A}$ is een doeloorzaak van ${\displaystyle B}$, d.w.z. ${\displaystyle A}$ heeft als doel om ${\displaystyle B}$ te realiseren - er is dus sprake van opzet (alle levende wezens zijn doelgericht, al of niet met kunstmatige hulpmiddelen, om zichzelf of zijn soort te kunnen handhaven). Ook dan is het echter niet zeker of ${\displaystyle B}$ als gevolg bereikt zal worden: ${\displaystyle A}$ heeft immers alleen maar de intentie om ${\displaystyle B}$ te veroorzaken, zonder garantie op succes. Er is ook geen sprake van superveniëntie (vb.: het is niet zeker dat als een van de moordaanslagen op Hitler geslaagd zou zijn, er ook geen WOII als gevolg zou zijn).

1. ↑ Pauwels, L. (2015): Oorzakelijke mechanismen en verklaringsmodellen voor regelovertredend gedrag, Academia Press