Terpentijn

Terpentijn is een oleohars. Oleoharsen bestaan uit hars opgelost in etherische oliën, en vele andere stoffen. Het woord terpentijn is afgeleid van het Oudfranse terbentine, ontleend aan Latijn terebinthīna, dat weer ontleend is aan het Griekse woord terébinthos (τερέβινθος), wat terebintboom betekent.^[1] Tegenwoordig zijn coniferen de belangrijkste bron voor de winning van terpentijn. De oliën verkregen van verschillende soorten uit de dennenfamilie stonden bij de oude Grieken bekend als cederolie en werden later bekend als terpentijnolie.^[2] Terpentijn is een geel gekleurde stroperige vloeistof, die door verwonding van de schors uit de boom vloeit en wordt opgevangen. Als terpentijn wordt gedestilleerd ontstaan terpentijnolie (Oleum Terebinthinae aethereum) en terpentijnhars (colofonium). Terpentijnolie wordt ook wel gomterpentijn of kortweg terpentijn genoemd.

In de klassieke oudheid benoemde Herodotus (ca. 485 v.Chr. - 420/425 v.Chr.) terpentijnolie, evenals Plinius (ca. 23 na Chr. - 79) en Dioscorides (ca. 40 na Chr. - 90).^[3][4] De aanprijzing van de heilzame werking van etherische oliën door Arnaldus de Villa Nova (1235 na Chr. - 1311) wordt wel gezien als de oorzaak dat destillatie een specialiteit werd in de Europese apotheken van de late middeleeuwen en de vroegmoderne tijd.^[4]

Terpentijnolie wordt gebruikt bij het schilderen met olieverf om de verf te verdunnen. Het is een prima oplosmiddel voor lijnolie en voor standolie, die beide gebruikt worden om de verf vetter te maken. Standolie en lijnolie drogen echter zeer langzaam; ook als de terpentijnolie allang uit de olie is verdampt blijft de verf nog nat. Terpentijnolie wordt ook gebruikt om de vernis op een olieverfschilderij te verdunnen.

Terpentijn wordt meestal uit dennenhout gewonnen, maar de spar, ceder of lariks zijn ook geschikt. Het zuiveringsproces vanuit het hout tot terpentijn wordt rectificeren (trapsgewijze destillatie) genoemd. Bij het rectificeren verdwijnen onder andere de harsachtige stoffen, die wanneer de vluchtige bestanddelen verdampen, overblijven als een kleverig, harsachtig residu. Als terpentijn niet in het donker bewaard wordt, vormt zich onder invloed van het licht peroxide, dat door reactie kamferderivaten doet ontstaan, die de vloeistof troebel maken. Dit proces wordt, onnauwkeurig, ook wel "verharsing" genoemd.

Terpentijnolie is een aromatische koolwaterstof. De stof bestaat grotendeels uit pineen.

Kunstterpentijn is een andere naam voor solvent-nafta of White spirit.

1. ↑ M. Philippa e.a., Terpentijn (vloeibare hars, verfoplosmiddel). Etymologisch Woordenboek van het Nederlands. Meertens Instituut (2003-2009). Gearchiveerd op 4 november 2021. Geraadpleegd op 6 januari 2012.
2. ↑ Gildemeister, E., Hoffman, F (1913). The volatile oils - Second edition, vol. 1. John Wiley & Sons, New York, pp. 226.
3. ↑ Billot, M., Wells, F.V. (1975). Perfumery technology. E. Horwood; Halsted Press, Chichester; New York, pp. 24.
4. ↑ ^{a b} Guenther, E. (1948). The Essential Oils Vol I. D.Van Nostrand Company Inc., New York, 3-4.