Vertekening

Vertekening is een onjuiste weergave van de werkelijkheid.

Bij het maken van afbeeldingen, bijvoorbeeld in de cartografie, wordt een twee- of driedimensionale situatie afgebeeld op een tweedimensionale afbeelding, meestal door middel van een specifieke projectiemethode, een wiskundige functie. De vertekening is dan de mate en manier waarop het resulterende beeld in verhoudingen en vorm afwijkt van het origineel, en wordt beschreven door de gekozen functie: de enige soort functie die niet vertekent is een gelijkvormigheidsafbeelding, die bestaat uit een isometrie en een uniforme verschaling. In een vertekende afbeelding is de schaal niet overal gelijk. Verschijnselen kunnen verder bijvoorbeeld zijn dat rechte lijnen krom worden, en/of dat de schaal in een punt niet in alle richtingen gelijk is.

Bij een kaartprojectie waarbij een gekromd aardoppervlak wordt afgebeeld op een plat vlak is vertekening onvermijdelijk.

Eventuele vertekening is ook aan de orde bij een lenzenstelsel. Soms, zoals bij een fisheye-objectief of digitale manipulatie, is vertekening met opzet aanwezig, meestal echter wordt geprobeerd vertekening te voorkomen maar lukt dat niet helemaal. Vertekening is een van de lensfouten waar een lenzenstelsel meer of minder mee behept is.

In de statistiek wordt de werkelijkheid beschreven door extrapolatie vanuit een beperkte hoeveelheid geobserveerde gegevens (steekproeven). Vertekening (in het Engels: bias) is het daarbij optreden van een of meer systematische fouten.

In figuurlijke zin kan iemand een vertekend beeld van iets hebben, of kan een beschrijving een vertekend beeld geven. Er wordt dan ook wel gesproken van een bias. In de sociale psychologie zijn vertekende beelden belangrijk binnen de attributietheorie om motivate en gedrag van mensen te verklaren. Vertekende beelden kunnen het gevolg zijn van denkfouten.

Een niet onder het begrip vertekening vallende bijzonderheid is het spiegelbeeld. Een andere is het geval dat kaartranden geacht worden op elkaar aan te sluiten, zoals de linker- en rechterrand van een wereldkaart. Een cilinderoppervlak kan zonder vertekening op een vlak worden afgebeeld doordat het na uitvoering van een snede kan worden platgelegd. Voor het bepalen van afstanden over het cilinderoppervlak moet op de vlakke versie met deze bijzonderheid rekening gehouden worden: de afstand moet soms bepaald als die van het ene punt tot een punt op de linkerrand plus die van het overeenkomstige punt op de rechterrand tot het tweede punt, en dan zo dat de som van de twee afstanden minimaal is.