Y-chromosoom

 Portaal Genetica

Het Y-chromosoom is een van de twee geslachtschromosomen in veel theriaanse zoogdieren waaronder de mens. Er zijn nog een aantal andere organismen waarbij er een chromosoom Y is genoemd, waaronder het fruitvliegje, maar deze hebben een andere evolutionaire oorsprong. Als iemand naast het noodzakelijke X-chromosoom ook een Y-chromosoom heeft, is diegene in de regel van het mannelijk geslacht met bij de mens de notatie van het karyotype 46,XY.

Het Y-chromosoom speelt bij veel dieren een belangrijke rol bij de geslachtsbepaling, maar is slecht geconserveerd. Het hoofd-regulatorgen voor geslachtsbepaling varieert dan ook bij veel soorten. Bij de mens speelt het SRY-gen een belangrijke rol. Gezien de geringe omvang van het chromosoom - het X-chromosoom is veel groter dan het Y-chromosoom^[1] - lijkt het Y-chromosoom een degeneratie van het X-chromosoom. De matige kwaliteit van menselijk sperma in vergelijking met andere zoogdieren en de afname van het aantal genen op dit chromosoom van zo'n 1500 300 miljoen jaar geleden naar zo'n 50 is wel als aanwijzing dat gezien het menselijke Y-chromosoom over 10 miljoen jaar niet meer zou bestaan.^[2] Zoogdieren als Tokudaia osimensis, Tokudaia tokunoshimensis en Ellobius lutescens hebben geen Y-chromosoom meer.

Terwijl het X-chromosoom in 1890 werd ontdekt door Hermann Henking, duurde het tot 1905 voordat het Y-geslachtschromosoom werd ontdekt door Nettie Stevens en Edmund Beecher Wilson, onafhankelijk van elkaar.^[3]

1. ↑ (en) Y Chromosome. Genome.gov. Geraadpleegd op 30 augustus 2023.
2. ↑ Aitken, R.J.; Graves, J.A. (2002): 'Human spermatozoa: The future of sex' in Nature, Volume 415, p. 963
3. ↑ Brush, S.G. (1978): 'Nettie M. Stevens and the Discovery of Sex Determination by Chromosomes' in Isis, Volume 69, No. 2, p. 163-172