Guinea

For andre tydingar av oppslagsordet, sjå Guinea (fleirtyding).

République de Guinée (norsk: Guinea, guineansk)
Flagg
Nasjonalsong	«Liberté»
Motto	Travail, Justice, Solidarité (Arbeid, rettferd, solidaritet)
Offisielle språk	Fransk
Hovudstad	Conakry
Styresett Leiar for den nasjonale komiteen for forsoning og utvikling	Republikk Mamady Doumbouya
Flatevidd  – Totalt  – Andel vatn	245 857 km² (78.) 0 %
Folketal  – Estimert (2017)  – Tettleik	12 413 867 (75.) 50,5 /km² (131.)
Sjølvstende   - Dato	Frå Portugal 2. oktober 1958
Nasjonaldag	2. oktober
BNP  – Totalt (2015)  – Per innbyggjar	15 280 mill. USD (147.) 1 500 USD (187.)
Valuta	Guineansk franc
Tidssone	UTC
Telefonkode	+224
Toppnivådomene	.gn

Guinea er ein stat i Vest-Afrika som har grenser til Guinea-Bissau og Senegal i nord, Mali i nord og nordaust, Elfenbeinskysten i søraust, Liberia i sør, og Sierra Leone i vest. Området var ei tid ein fransk koloni kalla Fransk Guinea. Nemninga Guinea-Conakry blir tidvis brukt for å skilja Guinea frå nabolandet Guinea-Bissau og frå Ekvatorial-Guinea.

Med ei flatevidd på 245 857 km² er landet litt større enn Storbritannia. Ein fjellrygg på opptil 1 537 meter går i nord-sørleg retning midt i landet, og er utspring for elvane Niger, Gambia og Senegal. I aust og søraust består Guinea av jungel, med høgland heilt i søraust opp til 1 752 meter på Nimbafjellet, som står på UNESCO si verdsarvliste. Klimaet er varmt og fuktig, med 4 000 mm nedbør i Conakry men gradvis litt mindre fuktig mot aust.

40 % av befolkninga på nærare 10 millionar tilhøyrer fulanifolket, medan om lag 30 % er mandinkafolk og rundt 20 % soussoufolk. Det største språket er fulfulde, men fransk og arabisk er òg utbreidd. Det blir snakka over 24 innfødde språk i landet.

Guinea består av sju regionar. Hovudstaden Conakry er einaste større by med meir enn éin million innbyggarar. Nzerekore følgjer med 150 000 medan Kindia og Kankan har rundt 125 000 innbyggarar kvar. Halvparten av befolkninga i landet er under 17 år, medan 88 % er muslimar og ca. 5 % kristne. Ein reknar med at 56 % av innbyggjarane i landet er analfabetar.

Guinea blei sjølvstendig frå Frankrike i 1958.^[1] Det har gått gjennom fleire militærkupp.^[2][3][4] I 2010 hadde landet sitt fyrste demokratiske val etter fleire tiår med autoritært styre.^[4][5][6] Etter dette har Guinea hatt fleire val, men har framleis hatt problem med etniske konfliktar, utbreidd korrupsjon og misbruk frå militæret og politiet.^[6][7] Tortur frå tryggleiksstyrkar og misbruk av barn og kvinner (mellom anna kjønnslemlesting) er blitt nemnde som vedvarande menneskerettsbrot.^[8] I 2021 blei president Alpha Condé avsett i eit nytt militærkupp og grunnlova blei mellombels sett til side.^[2][3][4]

Økonomien i Guinea byggjer særleg på jordbruk og mineralutvinning.^[9] Det er verdas nest største bauxittprodusent, og har rike lager av diamantar og gull.^[10] Landet var i sentrum for ebola-utbrotet i 2014.

1. ↑ West Africa economic bloc suspends Guinea after military coup, Deutsche Welle (September 8, 2021).
2. ↑ ^{2,0 2,1} Nicholas Bariyo & Benoit Faucon, Military Faction Stages Coup in Mineral-Rich Guinea, Wall Street Journal (September 5, 2021).
3. ↑ ^{3,0 3,1} Krista Larson, EXPLAINER: Why is history repeating itself in Guinea's coup?, Associated Press (7. september 2021).
4. ↑ ^{4,0 4,1 4,2} Danielle Paquett, Here's what we know about the unfolding coup in Guinea, Washington Post (6. september 2021).
5. ↑ Abdourahmane Diallo and Adam Nossiter, Guinea Votes in Its First Democratic Presidential Election, New York Times (November 7, 2010).
6. ↑ ^{6,0 6,1} Guinea, Freedom in the World, Freedom House, 2021.
7. ↑ Saliou Samb, Guinea President Conde vows to tackle corruption during third term, Reuters (December 15, 2020).
8. ↑ Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (2012). «Country Reports on Human Rights Practices for 2011: Guinea». United States Department of State. Henta 27 August 2012. 
9. ↑ «Guinea Conakry: Major Imports, Exports, Industries & Business Opportunities in Guinea Conakry, Africa». Arkivert frå originalen 5 November 2010. Henta 15 October 2014. 
10. ↑ «Guinea Conakry Support – Guinee Conakry Trade and Support. (GCTS)». Arkivert frå originalen 5 January 2015. Henta 15 October 2014.