Adaptacja (biologia)

Ten artykuł należy dopracować: → do źródła informacji dodać jak najpełniejszy opis bibliograficzny , numery stron i autorzy tekstów w pracy zbiorowej pod red. J. Karskiego. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ten artykuł dotyczy biologii. Zobacz też: inne znaczenia.

Adaptacja (łac. adaptatio – przystosowanie) – przystosowanie się organizmu poprzez zmianę struktury lub funkcji do życia w nowych dla niego, trwale zmienionych warunkach bytowych lub zewnętrznego stresu. Efektywność adaptacji określa dostosowanie.

Adaptacja jest istotną, dziedziczną lub niedziedziczną i podlegająca rozwojowi cechą wszystkich żywych organizmów. Adaptacja fenotypowa dotycząca zmian osobniczych nie jest dziedziczna. Adaptacja dziedziczna jest wynikiem doboru naturalnego lub sztucznego – poprzez eliminację cech niekorzystnych zwiększa szansę przetrwania organizmu i wydania większej liczby potomstwa. Zmiany adaptacyjne są dziedziczone poprzez przekaz zmodyfikowanego materiału genetycznego osobników, które mogły przetrwać w zmienionych warunkach środowiska. Organizmy przystosowują się do środowiska, w którym żyją. Organizmy zamieszkujące podobne siedliska często zyskują zbliżone przystosowania. Zjawisko takie zwane jest konwergencją dla gatunków o odległym pokrewieństwie lub ewolucją równoległą dla gatunków bliżej spokrewnionych^[1].

Nie każda cecha fenotypowa jest adaptacją do środowiska. Adaptacjami nie są zachowania, które wynikają z konieczności fizycznej i ograniczeń fizjologicznych w funkcjonowaniu organizmów, a także efekty działania dryfu genetycznego^[2]. Do czasu opublikowania przez Stephena J. Goulda i Richardaa Lewontina artykułu The Spandrels of San Marco and the Panglossian Paradigm: A Critique of the Adaptationist Programme pod koniec lat 70. XX wieku, zakładano, że każda cecha morfologiczna jest funkcjonalna. Gould i Lewontin wskazywali, że cechy mogą być skutkiem neutralnej zmiany lub efektem ubocznym zmiany innych cech^[3]. Według George’a Williamsa, aby móc określić daną cechę jako adaptacyjną, pod uwagę wziąć należy kwestie niezawodności (powszechne jej występowanie w populacji w danym typie środowiska), skuteczności (lepsze rozwiązywanie dzięki tej cesze problemów adaptacyjnych pojawiających się w środowisku organizmu) i ekonomii (małe obciążanie organizmu kosztami wytworzenia i utrzymywania tej cechy). Występowanie tych trzech kryteriów oznacza, że dana cecha nie powstała przypadkowo, a była wymuszona poprzez dobór naturalny^[4]. Douglas Futuyma zakłada, że o danej cesze można mówić jako o adaptacyjnej, gdy występuje złożoność jej struktury, funkcjonalność w rozwiązywaniu problemów, możliwość eksperymentalnego określenia jej wpływu na przeżywalność oraz ewoluowanie danej cechy u osobników znajdujących się na różnych gałęziach drzewa filogenetycznego, które podlegają takim samym oddziaływaniom presji selekcyjnej (np. korelacja między występowaniem cechy u niespokrewnionych gatunków i typem środowiska)^[5].

Procesy adaptacyjne dzielone są na trzy grupy^[6]:

• indywidualne (działające w ciągu życia osobnika);
• populacyjne (tworzące się w procesie formowania się populacji);
• gatunkowe (uwarunkowane genetyczną pulą gatunkową);