Ballada

Ten artykuł dotyczy gatunku literackiego. Zobacz też: ballada – jako gatunek muzyczny oraz Ballady.

Ballada – gatunek synkretyczny, łączący w sobie cechy liryki (nastrojowość, emocjonalność), epiki (fabuła, narrator) i dramatu (dialogi), którego tematem są niezwykłe wydarzenia. Jej nazwa pochodzi od włoskiego ballare (tańczyć), co wskazuje na włosko-prowansalskie początki (zobacz: balada). Romantyczna ballada nawiązuje do ludowych pieśni, które między XIII a XIV w. pojawiły się w Danii i Szkocji. Pod koniec XVIII w. odkryli je miłośnicy folkloru. Wkrótce ballada stała się ulubionym gatunkiem poetów. Jej romantyczna forma wyróżnia się śpiewnością wiersza, nastrojowością, tajemniczością niejasno zarysowanych zdarzeń z interwencją złowrogich sił nadzmysłowych. Uwydatnieniu sensacyjności sprzyja konstrukcja narratora – zdziwionego światem, który przedstawia.

Ballada była charakterystyczna dla epoki romantyzmu.

Cechy ballad romantycznych:

• ludowość (obecność ludu – mieszkańców wsi, symbolika ludowa),
• liczne dialogi w balladach poświęconych zmarłym
• obecność postaci fantastycznych (nimf, rusałek, duchów),
• przysłowia ludowe, złote myśli, które kształtują moralnie ludzi,
• przyroda jako żywy bohater,
• język stylizowany na język ludowy (elementy mowy potocznej i gwary),
• cały tekst ma charakter zwykłej, ludowej opowieści,
• autor (utożsamiony z narratorem) solidaryzuje się z ludem (mieszkańcy wsi),
• synkretyzm rodzajowy – utwór łączy w sobie elementy epiki, liryki i dramatu.

Obecność przyrody:

• jest tłem dla wszystkich wydarzeń,
• tajemnicza, groźna i niesamowita, tworzy groźny nastrój,
• jest siłą sprawczą wydarzeń,
• jest surowym trybunałem osądzającym człowieka,
• stoi na straży wierności i lojalności, honoru i cnoty itp.,
• jest związana ze światem ludzkim.

Przykładowe ballady polskie to „Pani Twardowska” i „Świtezianka” Adama Mickiewicza (ze zbioru Ballady i romanse). Balladą jest też utwór Toman a lesní panna z cyklu Ohlas písní českých Františka Ladislava Čelakovskiego^[1].